donderdag 28 juli 2016

Hondsbrutale Aefje uit Dokkum in Amsterdam vervolgd

In dit zomernummer van Historisch Tijdschrift Fryslan o.a. verhalen over hooibroei, telephonie in Leeuwarden, Dokkumer Aefje op
avontuur in Amsterdam in de Gouden Eeuw en deel drie van de serie over het geslacht Hora Siccama.
In de jaren 50 was hooibroei een dusdanig probleem dat brandverzekeraars allerlei preventieve maatregelen namen, oa. door het verstrekken van apparatuur om te ventileren. In 1811 werd te Achlum een brandassurantie opgericht die nu nog voortleeft in het concern Achmea. De cover toont een schilderij van Ids Wiersma (Brantgum 1878- Dokkum 1965) die in opdracht van de verzekeraar gemaakt is.

Aefje Jacobs, geboren in 1610 in Dokkum, komt in 1631 voor het eerst voor in de Confessieboeken van Amsterdam. Zo beweerde ze de liefde bedreven te hebben met Pieter Jansz Hooft in een bezemhok. Ze was lid van een bende vagebonden en zou nog vele malen aangeklaagd worden voor hoererij en het ontlopen van verbanning. Negen van de bendeleden kregen de doodstraf.
Bijna een eeuw later vond er in Amsterdam weer een dergelijke massale terechtstelling plaats toen de medeplichtigen van Jacob Muller, de legendarische Jaco, wiens criminele loopbaan volgens auteur Frans Thuijs ook in Dokkum begon (!), werden veroordeeld. Bekend is het ook via de Fort van Sjaco legende.

In Verkeerd Verbonden schetst Hester Postma van HCL de vroege geschiedenis van de telefonie in Leeuwarden. Op 31 mei 2016 werd de laatste telefooncel uit Leeuwarden verwijderd!

Kees Kuiken gaat in het artikel Vaklui en sneupers even stevig in de aanval op zogenaamde deskundigen die op basis van slecht bronnenonderzoek allerlei zware claims leggen. Uiteraard voelen wij ons als professionele sneupers in Noordoost Friesland niet aangesproken.

In het laatste artikel van het drieluik over de familie (Hora) Siccama wordt met name het leven van Willem Hora Siccama belicht. Hij ijverde in Groningen o.a. voor het oprichten van het doofstommeninstituut Guyot

vrijdag 22 juli 2016

Prize papers met zeemannen uit Noordoost Friesland

In de periode 1652-1815 werden diverse Nederlandse schepen in oorlogstijd door Britse schepen gekaapt (Anglo-Dutch Wars). Daarvan is in de Britse archieven in Kew bij London heel veel administratie bewaard gebleven. De zogenaamde Prize papers zijn documenten die werden buitgemaakt en opgemaakt ter juridische afhandeling. Meer en meer worden deze papieren gedigitaliseerd en het zal u niet verbazen dat hier ook schippers uit Noordoost Friesland tussen zaten.

Diverse projecten, zoals Sailing Letters, Gekaapte Brieven en Brieven als Buit, hebben
deelverzamelingen getranscribeerd en digitaal beschikbaar gesteld.
Ook de uitgever Brill heeft stukken van de Prize papers gedigitaliseerd.
Welke namen komen we zoal tegen van Friezen of scheepsnamen (verbonden met eigenaar/reder) met een mogelijke link naar onze regio (Bedenk wel dat de namen verhaspeld kunnen zijn door de Engelsen)?
Een greep uit onze recente vondsten (met dank aan Nykle Dijkstra en Ane Witteveen):

Siebe Nannes, meester/schipper uit de Jouwer (Joure) in Friesland, op de smak De Jonge Ulbe, varend van Bordeaux naar St Malo met wijn, 14 mei 1780

Sibbe Nannes, commandeur uit de Jouwer (Joure) in Friesland, op de Jonge Ulbe, varend met wijn van Libourne (Frankrijk) naar Rotterdam, 23 december 1780, tussen Dover en Calais. Hij werd dus twee keer binnen een jaar gekaapt!
Tot mijn verbazing vond ik zijn overlijden op een Engelse website over de begraafplaats in Tenterden, graafschap Kent, bij de St. Mildred Church: SECTION A - Stones in the South Western part of the Yard:
3. Hier Legt Begraaven Schipper Seibe NANNES, Van de Jouwer in Vriesland is in den Heere Gerusteden, 8 November, 1781, oudt 47 iaaren.
Op achterzijde (east side): "As he’s the first the Neighbours say that lies/First of War Captives buried in this place,/So may he hope to be the first to rise/And seek the mansions of eternal peace." (Register. 10th November, 1781, Siebe Nannes, aged 46, buried.)
Hij is dus in krijgsgevangenschap in Tenterden overleden! Misschien eens een local vragen of die een foto kan maken? Ik heb in ieder geval de koster van de kerk even gemaild.
Hoe dan ook: Dit vraagt natuurlijk om nader onderzoek en een mooi artikel!

Engel Cornelis, scheepsmaat uit Dokkum, was aan boord bij Sibbe Nannes tijdens deze reis op de Jonge Ulbe van Libourne naar Rotterdam.

Niclaas Roelofs, kok uit Sloten in Friesland, op de Lumina Elizabeth, varend met linnen, papier en honing van Morlaix naar Amsterdam, 27 december 1780

Jurjen Rinders, stuurman uit Stavoren, op de Jonge Francois, 23 december 1780

Jan Wessels
, zeeman uit Sappemeer in Groningen, op de Vrouw Marya Gertruda van Camminga, varend van Libourne naar Rotterdam, 25 december 1780

Hinderikus Hindricks, meester/schipper uit Dokkum, op de Jonge Francois Bekius, varend van Harlingen naar London, 23 december 1780

Jan Aukes Noerd Raven (Jan Aukes Noordraven of Noorderhaven), kapitein uit Suameer/Grouw in Friesland, op de Vrouw Marya Gertruda van Camminga, varend van Libourne naar Rotterdam, 25 december 1780

Pytter Coerts Nijland, meester/schipper uit Dokkum in Friesland, op de Lumina Elizabeth, varend met linnen, papier en honing van Morlaix naar Amsterdam, 27 december 1780. Pieter Coerts Nijland of Nieuwland huwde in 1774 te Dokkum met Antje Rintjes. Later huwde hij waarschijnlijk nog Grietje Hilberts Bos.
Aan boord was ook scheepsmaat Adam Johannes uit Dokkum.

Pieter Ones Fermer, meester/schipper van Ameland, op de Abraham en Jacob, varend van Malaga naar Amsterdam, met wijn, rozijnen, limoenen, 25 december 1781. Dit is waarschijnlijk Pieter Ones Former die op 14 november 1822 te Lissabon in het hospitaal overleed. Hij was toen kapitein op het Deense schip 'Neptheunis'. Er werd in Dokkum een Memorie van Successie opgemaakt voor hem en nog in 1824 in een acte bij notaris Jan Klaasesz in Ternaard. In 1782 trouwde hij RK te Nes, Ameland met Trijntje Jacobs.

Euwe Pieters, master/schipper van Ameland, op de brigantijn Abraham en Jacob, varend van Malaga naar Amsterdam, 25 december 1781.

Hindrick Rimpel, uit Elbing, schipper op de Jonge Francois, zeilend van Harlingen naar London

Als u er een bekende naam tussen ziet, laat het ons weten! Dan kunnen wij u van meer informatie voorzien.

Update: Prachtige en snelle aanvullingen van Nykle Dijkstra op bovenstaande:
De doop van Sibe Nannes als zoon van Nanne Sybes en Aegje Sybes was op 10 april 1735.
Nykle wist ook een afbeelding van zijn graf te bemachtigen want hij had een foto aangevraagd via Findagrave.com en gravestonephotos.com. Via die laatste site heeft hij de foto gekregen van de helaas slecht leesbare grafsteen.
Het blijkt dat in het archief in Kew maar liefst 85 documenten zijn m.b.t. de kaping van zijn schip!

Ondervragingen (Interrogations):
Abraham en Jacob, vraag 31: "six one pounder guns and two swivel guns mounted on board the said brigantine and that there were also onboard of and belonging to her some ball and about fifty pounds of gunpowder and that she was so armed as being her ordinary furniture and to fire for a pilot." De koopvaarder van de Amelander Former was dus wel (licht) bewapend met 8 grotere en kleinere kanonnen/geweren.

Jonge Francois Bekius: gekaapt door de kotter HMS Liberty, luitenant Berkeley. Dat schip vuurde éénmaal en toen gaf de JFB zich over.
Vraag 10: Schip was gemaakt door ene Anne Hoops Bijl uit Dokkum. Anne Hoops Bijl zal scheepstimmerman Anne Coops Bijl zijn:
Huwelijk 28 januari 1776 te Dokkum
Bruidegom: Anne Coops Bijl wonende te Dokkum
Bruid: Froukjen Formers Jaarsma wonende te Holwerd

Jonge Ulbe, vraag 17: eerder in mei gekaapt door het kaperschip Achilles uit Wymouth, kapitein John Williams op een reis van Bordeaux naar St. Malo

Lumina Elizabeth, antwoord vraag 25: eerder was een kaper (scheepstype logger) aan boord gekomen en had een "thierce" (159 liter?) honing meegenomen.
Vraag 26: Er was een passagier aan boord, ene "John" die naar Engeland moest. Hij was uitgewisseld of zo (ransomed). Verder wist de kapitein niets over hem.
Vraag 31: Er was alleen één musket aan boord.

Het graf van Siebe Nannes wordt nog in een boek genoemd. Er staat/stond blijkbaar een schip en een liggend figuur (de schipper voorstellende?) op:
In het boek ook nog e.e.a. over Tenterden rond 1780.


Sibe Nannes grafsteen in Tenterden. Bron: Charles Sale
Gravestone Photographic Resource

donderdag 21 juli 2016

Monsterrollen van schepen onder commando van Dokkumer Hinxt

Leden van onze vereniging, die elk kwartaal ons verenigingsblad De Sneuper (volledig in kleur)
ontvangen, zullen zich ongetwijfeld de cover nog herinneren van het nummer 119 met het verhaal over de Dokkumer zeeheld Dooitse Eelkes Hinxt.

Auteur, en tegenwoordig ook redacteur, Nykle Dijkstra deelde zijn gefotografeerde bronmateriaal die hij met name bij het Nationaal Archief maakte en de daarvan afgeleide overzichten in excel. In de monsterrollen komen veel Friezen voor, ook uit onze regio:

Monsterrol van de kotter Snelheid (kapitein Hinxt). Bron: Snelheid Kapitein D.E. Hinxt.1787-1790. Nationaal Archief, Den Haag, Admiraliteitscolleges, nummer toegang 1.01.46, inventarisnummer 3343. De monsterrol is ook als digitaal overzicht beschikbaar in Excel.

Monsterrol van de Beschermer, kapitein Hinxt en Eylbracht. Nationaal Archief, Den Haag, Departement van Marine: Monsterrollen, nummer toegang 2.01.30, inventarisnummer 109.
Een deel met de Leeuwarders aan boord is ook opgenomen in dit overzicht van opvarenden van de Beschermer in Excel.

Bataafse krijgsgevangenen & andere stukken betreffende missie Van Dedem & de Gelder naar Engeland. Nationaal Archief, Den Haag, Collectie 046 Van Dedem van Gelder [Aanwinst 1931], 1375-1877, nummer toegang 2.21.049, inventarisnummer 141.

dinsdag 19 juli 2016

Vernieuwde website Fryske Akademy

Het heeft lang op zich laten wachten, maar nu is het dan eindelijk zo ver.
Voordat de Fryske Akademy op 8 en 9 september 2016 zijn stenen huisvesting feestelijk heropend met een symposium, is de digitale huisvesting al wat eerder voor sneupers en andere liefhebbers vernieuwd.

Op https://www.fryske-akademy.nl is nu een frisse website te zien met veel meer beeld en mogelijkheden tot het ontsluiten van digitale versies van de Akademy-publicaties.
Zo is het informatieblad Ut de Smidte weer up-to-date beschikbaar en is een begin gemaakt met digitale versies van de publicatie It Beaken. Zo kunt u in Jiergong 76, nummer 1 van 2014 een artikel lezen van Annemarie Zijlstra over De woningnood en 'ruimtenood' in Dokkum tot 1925.
Richard de Boer ,webredacteur van de Fryske Akademy, meldt dat er van It Beaken nog zeker vanaf jaargang 2009 meer nummers digitaal online komen. Ook komt er een nieuwe pagina over de geschiedenis van de Fryske Akademy zelf.
Het speciale nummer over David Gorlaeus van It Beaken staat nu eveneens online.

De Wurkgroepen staan nu mooi bij elkaar op een pagina. Op de foto bovenaan deze pagina kunt u een groep deelnemers aan een lezing van de Wurkgroep Maritime Skiednis in Dokkum zien, toevallig van ondergetekende. Op zaterdag 8 oktober 2016 organiseert deze werkgroep een bijeenkomst in de Garnalenfabriek in Moddergat, met lezingen van redactielid Nykle Dijkstra en ons lid Henk Goslings.

Al met al een mooi begin van een vernieuwde website met vele mogelijkheden voor de Friese taal en cultuur!





maandag 18 juli 2016

Groat Amelander Woa'deboek komt uit. Teken in!

De afgelopen jaren is er hard gewerkt aan de realisering van een nieuwe uitgave van het Amelander woordenboek. Dit heeft geresulteerd in het ruim 900 pagina's dikke 'Groat Amelander Woa'deboek'. Dit woordenboek zal in november op Ameland worden gepresenteerd. 
 
Ameland heeft een eigen dialect. Dat heeft zowel kenmerken van het Fries als van het Nederlands. In
die zin is het een broertje van andere mengdialecten als het Leeuwarders en andere Stadsfriese dialecten. Ook het Bildts is min of meer op dezelfde leest geschoeid. Hoewel gebaseerd op dezelfde formule, kent het Amelands toch een flink aantal eigen kenmerken. Heel bijzonder zijn ook de talloze verschillen op het eiland zelf, vooral tussen de oostelijke en westelijke dorpen, waarbij Ballum soms weer een eigen positie inneemt.
Het was Anton Oud (1935-2006) die zodanig geïnspireerd werd door zijn moedertaal dat hij besloot om deze vast te leggen. Oud werd geboren in het dorp Buren, waar hij ook zijn jeugd doorbracht. Later verhuisde hij naar Joure. In 1977 begon hij met het verzamelen en beschrijven van Amelander woorden, wat tien jaar later uit zou groeien tot het Woa’deboek fan ut Amelands.
De vele positieve reacties op dat woordenboek brachten de samensteller op het idee om na zijn vervroegde pensionering aan een nieuwe en veel uitgebreidere versie te beginnen. Wederom gesteund door een eilander werkgroep, toog Oud fanatiek aan het werk. Helaas werd hij ernstig ziek, maar hij slaagde er toch in om voor zijn dood een eerste complete versie van het woordenboekgedeelte op te leveren. Daarna werd zijn manuscript door leden van de eilander werkgroep aangevuld, vooral met dialectische informatie en onderging het op de Fryske Akademy een aantal bewerkingen.
Het woordenboek bevat de volgende onderdelen:
  • Een inleiding met onder meer een karakterisering van het dialect en een behandeling van spelling en uitspraak en vele andere zaken. Ter nagedachtenis van de auteur is er een In memoriam Anton G. Oud opgenomen;
  • Het woordenboek is met 640 bladzijden een sterk uitgebreide editie van de versie uit 1987. Veel aandacht is besteed aan vaste uitdrukkingen en typisch Amelander formuleringen. De eilander taal komt voor de gebruiker echt tot leven;
  • Een index Nederlands-Amelands. Deze index geeft via het Nederlands toegang tot het Amelands en kan als een allereerste begin van een woordenboek Nederlands-Amelands beschouwd worden;
  • Een overzicht van eilander voornamen en streeknamen, samen met een kaart.
Het Groat Amelander Woa'deboek is een bezit van blijvende waarde, niet alleen voor alle Amelanders, maar ook voor taalliefhebbers op de vaste wal. Teken nu in en ontvang een aantrekkelijke intekenkorting!
 
Bron: Afûk

vrijdag 15 juli 2016

Ledenbijeenkomst Wurkgroep Maritieme Skiednis 8 oktober in Paesens-Moddergat

Ledenbijeenkomst Wurkgroep Maritieme Skiednis
 
Garnalenfabriekje Moddergat
Zaterdag 8 oktober 2016 in Paesens-Moddergat bij het Garnalenfabriekje.
Naast een bezoek aan museum Moddergat/Fiskershuske zullen onze redacteur Nykle Dijkstra en ons lid Henk Goslings lezingen geven.


Bij deze middag zijn dan ook leden van de Historische Vereniging Noordoost Friesland en andere belangstellenden welkom. Meldt u zich wel even van tevoren aan bij Jelle Jan Koopmans



Programma:
13.30    Inloop + koffie/thee in ’t Fiskershuske
14.00    Rondleiding ’t Fiskershuske (2 euro pp voor eigen rekening)
15.00    Verplaatsing naar Garnalenfabriek + koffie/thee
15.15    Ledenvergadering
1.    Opening
2.    Verslag vorige bijeenkomst
3.    Symposium 2017
4.    Mededelingen + rondvraag
5.    Afsluiting
15.30    Wetenschappelijk deel
1.    Interieur 19e eeuwse binnenvaartschepen    Nykle Dijkstra
2.    Een Dokkumer familierederij            Henk Goslings
16.30    Afsluiting + borrel
17.00    Einde bijeenkomst

dinsdag 12 juli 2016

Database met neergestorte vliegtuigen 1939-1945

Tijdens de ledendag van de Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht, een vereniging op vliegbasis Gilze-Rijen die oude vliegtuigen in de lucht houdt, woonde ik een lezing bij van de Studiegroep Luchtoorlog 1939-1945.

De vertegenwoordiger van deze studiegroep nam ons mee door de geschiedenis van de vereniging die sinds 1975 bestaat.
Door de jaren heen is door archiefonderzoek en contacten met mensen uit vele landen een prachtig bestand opgebouwd van vliegtuigen waarvan bekend is dat ze op Nederlandse bodem zijn neergestort tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Recentelijk haalde de studiegroep zelfs het NOS-journaal van 8 uur.

Aanvankelijk werd de informatie bijgehouden in een kaartensysteem, maar uiteindelijk is alles op gestructureerde wijze in een Access-database gezet. De 13-jarige zoon van de presentator bouwde hiervoor in korte tijd een website met handige zoekfunctie.
Dit zogenaamde Verliesregister bevat informatie over de plaats van de crash, de bemanning, en bijzonderheden over het wel of niet overleven en eventuele begraafplaats.
Het makkelijkste is om te zoeken op 'Location'.
Bij het zoeken met de plaatsnaam Dokkum komen er 4 zoekresultaten van crashes in de nabijheid van Dokkum. Door op het nummer in de eerste kolom, SGLO, te klikken, verschijnt vervolgens een blad met alle details, die u kunt uitprinten of digitaal bewaren.
Als u op 'Ameland' zoekt verschijnen er zelfs 45 vermeldingen!
Schiermonnikoog levert ook nog 29 resultaten op.

Mocht u dus interesse in dit onderwerp hebben: probeer zelf eens in het Verliesregister te zoeken op een plaatsnaam.

Overigens kon ik zelf in de middag nog een mooie vlucht meemaken met een lesvliegtuig uit de jaren '50, een Fokker S-11(filmpje). Vliegend cultureel erfgoed (evenals een Spitfire, B-25, Harvard, Beech, Piper Super cub en Tiger Moth) dat door vrijwilligers met grote liefde en kennis wordt onderhouden, onder de strengste richtlijnen van de luchtvaart-inspectie!

Update: Reinder Postma meldde dat er ook een Friese website is, Luchtoorlog Friesland, met een overzicht waarin gezocht kan worden.

dinsdag 5 juli 2016

Nieuwe Notariële archieven en oude boeken Noordoost Friesland online

De digitalisering van ons cultureel erfgoed gaat met rasse schreden door en Noordoost Friesland
loopt daar gelukkig bij voorop.
Zo kunt u inmiddels via www.allefriezen.nl ook weer diverse Notariële Archieven inzien van notarissen uit Noordoost Friesland rond 1930:

Anjum, 1926-1934, notaris Foeke Aleva
Anjum, 1934-1935, notaris Barteld Bolwijn
Beetsterzwaag, 1926-1932, notaris Roelof Zijlstra
Buitenpost, 1926-1935, notaris Peereboom
Metslawier, 1926-1929, notaris Simon Pieter Groenier
Metslawier, 1929-1935, notaris Willem Brons. O.a. een familielid van mij, Sieuwke Zijlstra, wordt hier vermeld.
Ternaard, 1926-1935, notaris Cornelis Groendijk

Van de heer Stelwagen uit Milsbeek, wiens vader bij uitgever Doederus Kamminga in Dokkum werkte, kreeg ik diverse boekjes over Dokkum, die ik voor onze sneupers gescand heb. Zo kunt u allen op uw gemak via de computer door de boekjes bladeren of ze als pdf downloaden om later te bekijken. Klikt u op de link van de boektitel om de details te zien:

Kleine geschiedenis van de Grote kerk van Dokkum

Dokkum n stad vol herinneringen, deel 1, deel 2 en deel 3

Dokkumer Almanak 1960-1961, met vele mooie ouderwetse advertenties!

Bezettingstijd en bevrijding in Noordoost Friesland in de jaren 1940-1945

De Granaet en syn freonen (Friestalig)

Wat de lichtjes ons vertellen. Feestweek Dokkum 1949.

Oude adreskaarten in steen en hout te Dokkum

Over straten en straatnamen in Dokkum

Ook dit is Dokkum. Over leesgezelschap Ledige Uren Nuttig Besteed.

Tusken waed en walden, deel 1, 1948

Tusken waed en walden, deel 2, 1949

Kent u ze nog... de Dokkumers

Clarus Campus, Klaarkamp, 1165-1965

Der is mar ien Dokkum. 75 jaar D.J. Kamminga