vrijdag 29 mei 2009

Moet Fries Genootschap investeren in papier?

Deze week ontving ik de uitnodiging voor de Algemene Ledenvergadering van het Fries Genootschap voor Geschiedenis en Cultuur, dinsdag 30 juni 2009 om 20.00 uur in Tresoar.
Belangrijkste agendapunt is de vernieuwing van het kwartaalblad Fryslan.

Fryslan nieuwe stijl zou er volgens het bestuur als volgt moeten komen uitzien:
- 6 x per jaar, full color, 32 pagina's waaronder 4 advertentiepagina's
- ruime aandacht voor de historische dimensie van de actualiteit
- accent op de geschiedenis van de twintigste eeuw

Verder wordt de losse verkoop benut als wervingsmiddel voor nieuwe leden. Hiervoor zou de begroting voor het blad jaarlijks van 32.000 naar 62.000 euro gebracht moeten worden. Kortom, een behoorlijke investering.

De vraag aan de leden is natuurlijk: is dat de moeite en kosten waard?

Persoonlijk vind ik het altijd goed dat een verenigingsblad met enige regelmaat vernieuwd wordt. Er zijn echter 2 punten waar ik mijn vraagtekens bij zet:
1. Het accent op de geschiedenis van de twintigste eeuw. Ik vind deze een stuk minder interessant dan die van de zeventiende eeuw of eerder. Waarom dit accent?
2. De gedachte dat het blad alleen als wervingsmiddel kan dienen.

Uit ervaring weet ik dat dit maar een klein onderdeel is. Bij de Historische Vereniging Noordoost Friesland hebben we ook een prachtig blad, De Sneuper, die voor velen aantrekkelijk is. Maar daarmee ben je er nog lang niet. Onlosmakelijk hiermee verbonden is een website die actief wordt bijgehouden en die op vriendelijk commerciële wijze het lid worden makkelijk en aantrekkelijk maakt.

En eerlijk gezegd laat het Fries Genootschap hier een kolossale kans liggen. De website wordt slechts mondjesmaat vernieuwd en echt wervend is deze niet te noemen. Ik zou er dan ook voor willen pleiten geld vrij te maken voor de verbetering, maar vooral continue verversing van de website. Alleen dan kun je het ledental flink opkrikken. Onze regionale vereniging heeft de afgelopen 10 jaar ook van een kleine 100 naar ruim 400 leden kunnen groeien!
Helaas kan ik zelf niet bij de vergadering op dinsdag 30 juni zijn, maar hopelijk zal een wel aanwezige Sneuper bovenstaande vragen ter sprake kunnen brengen.
Reactie Sybkje: Helemaal mee eens. De site van de Fryske Akademy kan een stevige opfrisser goed gebruiken. Ook het aktueel houden is belangrijk. Het grote voordeel is tevens, dat er veel meer mensen bereikt worden als met zo'n blad. Ik heb het blad zelfs nog nooit onder ogen gehad, hoewel ik stiper ben van de F.A.!
Noot blogredactie: Het Fries Genootschap is wat anders dan de Fryske Akademy, hoewel ik vind dat voor beide geldt dat er online nog veel te winnen is. Dit zal ook de reden zijn waarom je het blad niet ontvangt.

zondag 24 mei 2009

Sneuper Witteveen in NOS journaal

Het is 40 jaar geleden dat de Lauwerszee werd ingepolderd en Lauwersmeer werd. Sneuper Ane Witteveen vertelde erover op het NOS journaal van zaterdagavond 23 mei (20.00 uur). Klik op het NOS logo en bekijk het vanaf 14:52 minuten. Het gebied stonk enorm zo vlak na de drooglegging. Eigenlijk was het een proefpolder om uiteindelijk alle waddeneilanden aan het vasteland te verbinden!

Gelukkig is dat niet doorgegaan en kan ik met mijn zeilvrienden gewoon begin juni vanuit Ee met een Vollenhovense Bol en vanuit Oostmahorn, met een Cornish Crabber, naar Schiermonnikoog zeilen.

zaterdag 23 mei 2009

Grietman Oostdongeradeel werd premier van Nederland

Weekblad Elsevier Magazine geeft met enige regelmaat een Special uit. Online wordt dit een dossier Schelte van Heemstra (1807-1864). Nu ken ik die naam wel uit de historie van Oostdongeradeel toen hij daar grietman was en ook tijdens mijn eigen studie in Groningen was er een Schelto van Heemstra, vast en zeker een nazaat. Ik werd zelfs wel eens voor hem aangezien omdat ik blijkbaar op hem leek!
genoemd. De achtste in de serie Alle Nederlandse Premiers was

Wat ik me niet realiseerde was dat Schelte of Schelto van Heemstra premier van Nederland is geweest! En wel in 1861.

Lees in detail hoe dat kwam in de papieren versie met alle premiers sinds 1945 (100 pagina's) of in het online artikel van Elsevier.

dinsdag 19 mei 2009

Het testament van Pieter Stuyvesant

In dit Hudson-herdenkingsjaar komt natuurlijk regelmatig de roemruchte Fries uit Peperga, Pieter Stuyvesant ter sprake. En bijna altijd noemen ze hem (tot mijn grote ergernis) Peter Stuyvesant. Op zich wel begrijpelijk gezien de Engelstalige uitspraak maar het klopt niet!!! Een beetje Friese sneuper weet gewoon dat Pieter een vrij veel voorkomende voornaam was in de 17e eeuw, in tegenstelling tot Peter. Dat is ook veel meer een katholieke, Brabantse voornaam, terwijl Pieter zijn vader predikant was. Uit deftigheid is Pieter op een gegeven moment de voornaam Petrus gaan gebruiken, in feite een latinisering/ verlatijnsing.
In het Stadsarchief van Amsterdam ligt zijn testament en daarvan staat ook een scan online. Daarin noemt hij zichzelf Petrus Stuyfsant. Die achternaam is ook wel te plaatsen, gezien de diverse zandverstuivingen in de Friese Zuidoosthoek. Ik kan me tenminste niet voorstellen dat zijn grootvader, die herbergier in Dokkum was, midden in de stad iets met een zandverstuiving had.

In 1647 werd Peter Stuyvesant directeur-generaal van de provincie Nieuw-Nederland met als belangrijkste nederzetting Nieuw-Amsterdam, het latere New York. In 1664 veroverden de Engelsen de stad (lees hoe dat ging in de bewaard gebleven brief van Hendrik Meessen Vrooman , Brief van de maand mei/juni 2009) en ondanks een korte herovering door Michiel de Ruyter, 10 jaar later, werd het grondgebied Brits.
De Nederlandse taal bleef echter nog lang in gebruik binnen de geëmigreerde families en hun eigen protestantse kerken, zoals die in de wijk Vlakkebosch, het huidige Flatbush in New York.

zaterdag 16 mei 2009

Conrector Hilarides in museum Admiraliteitshuis

Vanaf 15 mei tot en met 15 augustus 2009 is in het Dokkumer museum Admiraliteitshuis een expositie over Johannes Hilarides te bezichtigen.

Deze markante persoon woonde van 1681 tot 1699 in Dokkum en was conrector op de Latijnse school. Hij maakte prenten en schreef boeken, waaronder lesmateriaal voor zijn eigen leerlingen. Om wat extra geld te verdienen had hij in zijn woonhuis aan de Hoogstraat een boekenwinkel, waar op een uithangbord de bijbel en een vrouwenhand met speelkaarten op stonden afgebeeld.

De door directeur/conservator Ihno Dragt ingerichte expositie vertelt over het leven van Johannes Hilarides en ook de onrust die hij veroorzaakte met zijn uithangbord. Naast de boekenwinkel zijn er ook prenten, boeken en originele handschriften van Johannes Hilarides te bewonderen.
Bij het Iconografisch Bureau, onderdeel van de Rijksdienst voor Kunsthistorische Documentatie, in Den Haag zijn 2 kopergravures van Hilarides bekend. Een heeft hij anno 1691 gemaakt van de bekende dominee uit Metslawier, Balthasar Bekker (1634-1698) en de andere van stadhouder Hendrik Casimir II van Nassau -Dietz, die in 1696 te Leeuwarden overleed.

Dus leuk voor alle sneupers om even te bezoeken deze zomer!
Het museum zoekt overigens nog een vrijwilliger voor het bemannen van de balie. Interne opleiding inbegrepen!

vrijdag 15 mei 2009

Vreemde woorden in Dokkumer diaconieboeken

Ons redactielid Piet de Haan is bezig met het inventariseren en deels transcriberen van de Dokkumer 'Hervormde' diaconierekeningen. Hij heeft de eerste van de drie Dokkumer boeken klaar: 467 pagina's die resulteren in 170 digitale A4 tabellen.

Ondertussen is er in deze rekeningen een aantal woorden / begrippen waar we geen oplossing voor hebben. Kijkt u maar eens op de scan van een van de pagina's van de boeken, hiernaast (klik op het plaatje voor een vergroting). Merendeels kunnen we het lezen, maar:

Betaeld aan Peitter Geerts voor ’t maeken een neuiwe kaej [sleutel] voor de stoelwensterke

Wat is een stoelwensterke? Misschien het vensterke van de stoel?
[stoel kan in de betekenis van waarde/som. Het zou dus het deurtje van de collectebus kunnen zijn]
[biechtstoel kan niet want het is de ‘hervormde kerk']
Een venster is een opening in een muur of wand van een gebouw waar men doorheen kan kijken. (Denk aan een venster in een envelop waardoor je het adres kan zien.) Een venster kan van een raam of glas worden voorzien. Het raam is dan het beweegbare deel wat in een venster of kozijn is aangebracht. Wie kan opheldering brengen? Reageer online of mail ons.

En een andere op dezelde pagina:

Een vandel doele beir voor de buiren van Hanekraij. (een vandel is waarschijnlijk een varndel= een vierendeel= een kwart. beir zal wel bier moeten zijn). Maar wat is doele?

Wie het weet mag het zeggen. Roept u maar!

Update: Naast de hieronder gelinkte reacties van Gelkinghe kregen we nog meer reacties:
1. Voor zo ver ik me herinner is een stoelwensterke het vrouwelijke woord voor stoelwinder.
2. Kan het onbekende woord dat je zoekt niet 'stoelwinsterke' (vrouwelijke stoelwinder, maar dan een beetje verfriest) zijn?
3. Zou het niet een vensterbank kunnen zijn. Echt zo een die op zithoogte en diepte is berekend. In zo’n nisje zittend heb je daglicht van achter, heerlijk bij het lezen van een boek.
4. Wellicht is in de tekst bedoeld 'stoelwermsterke'? In de vaak steenkoude kerk werden vaak warme stoven gebruikt in de banken. Dat werk werd vaak uit de aard van de zaak voorafgaand aan de dienst gedaan; het zou kunnen verklaren waarom er een nieuwe sleutel moest komen voor die vrouw.
5. Volgens mij staat er stoebvensterke. Ofwel een stoepvenstertje, dan konden ze vanaf de stoep niet binnenkomen.

maandag 11 mei 2009

Tijdsverschil tussen Amsterdam en Dokkum

In de online versie van de Volkskrant las ik kortgeleden een artikel waarin gememoreerd werd dat het deze maand pas 100 jaar geleden is dat overal in Nederland dezelfde tijd werd gehanteerd. En wel op 1 mei 1909 om precies te zijn ging het hele land over op de tijd zoals die in Amsterdam gold. Daarvoor werd de middelbare zonnetijd van de hoofdstad gebruikt. Tot 1909 werden klokken gelijkgezet aan de hand van een zonnewijzer, die zich meestal bij een kerk bevond.

Ik herinnerde me opeens dat ik ooit een artikel las waarin stond dat achter een Amsterdams grachtenpand een hele oude Friese zonnewijzer stond, ik meende zelfs uit Dokkum. Maar ik zat er een klein beetje naast. Na wat googelen vond ik de gezochte zonnewijzer: achter Museum Van Loon, aan de Keizersgracht 672 in Amsterdam, staat een zonnewijzer uit 1578!
Het is de zonnewijzer van de Stania State in Oenkerk. Het zal me niets verbazen als veel Friese sneupers helemaal niet weten dat deze zonnewijzer nog bestaat en verscholen achter een Amsterdams grachtenpand staat weg te kwijnen. Hoewel, het is een openbaar museum waar je met je Museumjaarkaart zo naar binnen mag. Op de binnenplaats, in de tuin, staat ie. Ga maar eens kijken deze zomer! Zou het een poging waard zijn te proberen de zonnewijzer terug naar Stania State in Oenkerk te halen?

dinsdag 5 mei 2009

Meten en weten met Gemma Frisius

Ongetwijfeld een van de meest briljante Dokkumers ooit, maar vrijwel geheel in de vergetelheid geraakt is Gemma Frisius. De geneesheer, mathematicus en cartograaf was aan de Universiteit Leuven degene die leerlingen als Mercator de kneepjes van het vak bijbracht.

Afgelopen zomer werd een tentoonstelling in de Universiteit gehouden, 500 jaar na zijn geboorte in 1508, waarover we op dit blog eerder berichtten.
We hadden contact met Erna Mannaerts van de Universiteit Leuven die meldde dat de tentoonstelling online gezet gaat worden en voor onze verenigingsbibliotheek een exemplaar van de catalogus opstuurde, waarvan u hierbij de cover ziet. Ook Tresoar heeft een catalogus gekregen.

De inhoud van het boekwerk is:
7. Gemma Frisius, 1508-2008, van Jan Roegiers.
18. De maat van hemel en aarde, van Geert Vanpaemel.
26. Gemma leest Copernicus (Tresoar bewaart een uniek exemplaar van “De revolutionibus orbium coelestium” van Copernicus. Dit exemplaar is eigendom geweest van Gemma en door hem van vele kanttekeningen voorzien).
32. Gemma Frisius en de Copernicaanse astronomie, van Steven Vanden Broecke.
40. Gemma Frisius’ oevre te Leuven, van Chris Coppens.
46. Literatuur.
Het boek is prachtig geïllustreerd met vele tientalen foto’s, waaronder afdrukken van titelpagina’s en telt in totaal 48 bladzijden.

We danken de Universiteit Leuven hartelijk voor deze gift en de aandacht die ze aan deze (daar wel) beroemde Dokkumer besteden.

vrijdag 1 mei 2009

Alde maaie: 12 mei verhuisdag in Friesland

In de generatie van mijn overgrootvader Bauke Zijlstra (Niawier 1857- Munnekezijl 1929) valt het op dat de meeste bruiloften van zijn 8 broers en zussen in mei plaatsvonden, vooral op 13 mei.
In verband met de seizoensarbeid op het platteland was dit een gebruik bij boerenbruiloften. Hoe komt dit? Huurcontracten van boeren en arbeidscontracten van arbeiders liepen van 12 mei tot 12 mei. Dus dan ging men vaak verhuizen en trouwen.

Voor wie zich afvraagt waarom dat dan precies op 12 mei is, het volgende: oorspronkelijk was de datum waarop een nieuw arbeidscontract (en ook het huurcontract voor de pachtboeren) werd aangegaan 1 mei. Toen in 1700/1701 ook in Friesland overgegaan werd van de Juliaanse op de Gregoriaanse kalender veranderde 1 mei in 12 mei. Na 31 december 1700 volgde namelijk 12 januari 1701. In het Fries wordt 12 mei nog altijd "âlde maaie" genoemd. De overgang van Juliaans naar Gregoriaans is voor Nederland heel verschillend verlopen. De meeste Nederlandse Provinciën gingen al in 1582/1583 over op de kalender "nieuwe stijl", maar Gelderland, Overijssel, Utrecht, Friesland, Groningen en Drente pas in 1700/1701.

Recent is het initiatief genomen in de streek Trynwalden om Alde Maaie nieuw leven in te blazen: er is een speciale website opgezet, www.aldemaaie.nl (met veel achtergrondinformatie over de historie van Alde Maaie) en er worden evenementen georganiseerd. De provincie Fryslan en diverse sponsors ondersteunen het initiatief. Sneup er doorheen en doe mee!