vrijdag 27 februari 2009

Eise Eisinga planetarium op Verre Verwanten Radio

Verre Verwanten Radio meldt in een persbericht dat a.s. zaterdag, 28 februari 2009 van 14.00 - 14.45 uur Teleac op Radio 5 zal gaan over het Eise Eisinga Planetarium in Franeker.

Om zijn medemens te laten zien dat de loop van de planeten om de zon iets volkomen natuurlijks is, begint de Fries Eise Eisinga (op de afbeelding prachtig geportretteerd door Willem Bartel van der Kooi uit Augustinusga) in 1774 met de bouw van zijn planetarium. Een uniek staaltje historisch vernuft, want het bewegende model van het zonnestelsel werkt vandaag de dag nog steeds.
Eise Jeltes Eisinga (1744-1828), zoon van Jelte Eises (geboren Oosterlittens 25 januari 1715), reageerde met de bouw van het Planetarium op een boekje van dominee en boer Eelco Alta uit Bozum, waarin hij beweerde dat de wereld zou kunnen vergaan door een Conjunctie van de Planeten Jupiter, Mars, Venus, Mercurius en de Maan (zie de tekst op wumkes.nl). Alta baseerde zich weer deels op berekeningen van timmerman, instrumentmaker en autodidactisch wiskundige Wytze Foppes Dongjuma (1707-1778).

Verre Verwanten Radio van Teleac is zaterdag 28 februari te gast in het oudste werkende planetarium ter wereld: het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium in Franeker.
Presentator Ben Kolster praat met Adrie Warmenhoven, directeur/conservator van het museum, en met sterrenkundige drs. Theo Jurriens, die verbonden is aan de Rijksuniversiteit Groningen. Een gesprek over hoe een 18e-eeuwse Friese wolkammer op het idee kwam eigenhandig een planetarium in zijn woonkamer te bouwen.
Verslaggeefster Klaartje Bax bezoekt het grachtenhuis van Eise Eisinga en bekijkt daar de eeuwenoude radarwerken van het schaalmodel.
Samenstelling en presentatie: Ben Kolster
Ook te beluisteren als audiostream via: www.verreverwanten.nl/radio

In het Planetarium is een vitrine met andere Friese sterrenkundigen uit de tijd van Eisinga, ook allemaal autodidacten, waaronder de Marrumer Sieds Johannes Rienks, waarover we eerder berichtten.

Verre Verwanten Radio was in 2008, nadat we de redactie getipt hadden, te gast bij Museum Admiraliteitshuis, waarbij aandacht werd besteed aan het bizarre verhaal van Elisabeth de Flines, die begin 18e eeuw in het pand woonde met haar familie. Deze uitzending kunt u ook nog steeds online beluisteren (klik op het luidsprekertje rechts van de titel).

woensdag 25 februari 2009

Wandbord uit 1861 van Wealtje Kornelis Post

Onderdeel van de collectie van het Fries Scheepvaartmuseum in Sneek is een wandbord uit 1861. In de rand staat de tekst 'Weeltje Cornelis Post, Eelkje Frederiks Ausma - Kornelis W. Post 1861'. Op de afbeelding zien we een typisch schip uit de vloot van Paesens-Moddergat, met twee masten. De kleine mast wordt bezaansmast genoemd. Vreemd genoeg worden er diverse namen door elkaar gebruikt voor dit type schip: aak, schokker, blazer of zelfs snik. Recent werd in Moddergat bij het voormalige garnalenfabriekje een Wierumer Aak gebouwd, ook een schip met een bezaansmast.

Wealtje Kornelis Post is geboren 5 febr. 1808 te Moddergat, overleden 24 maart 1873. Hij trouwde op 24 maart 1835 met Eelke Frederiks Zoutsma, verrassend genoeg niet Ausma, (geboren rond 1810, overleden 13 juni 1893. Zij kregen twee zonen: Kornelis (geboren 8 april 1836) en Frederik (geboren 27 juli 1849). Kornelis trouwde (9 november 1867) met Trijntje Visser. Frederik trouwde (24 juli 1875) met Dirkje Wietses de Vries. Wealtje Kornelis Post was een zoon van Kornelis Aants Post (Moddergat, 5 aug. 1772 - Moddergat 14 april 1835) en Elisabeth Nuttes de Jong (geboren rond 1775, overleden 13 oktober 1824).

Het bord is in 1861 gegeven. In dat jaar werd Kornelis Wealtjes Post 25 jaar en in het jaar ervoor waren zijn ouders Wealtje Kornelis Post en Eelkje F. Zoutsma 25 jaar getrouwd. Zij woonden op de Oere in een huis tegen de zeedijk aan geleden (Nes B-374). Tegenwoordig is daar de trap naar het monument van de ramp van Moddergat van 1883, waarbij hun beide zoons Frederik en Kornelis zijn omgekomen.
In Museum Fiskershuske in Moddergat vindt u nog veel informatie over deze ramp.
Het op het bord afgebeelde schip verging in 1880.

In de online database van het Scheepvaartmuseum zijn nog veel meer interessante voorwerpen te vinden. Sneup er maar eens doorheen!
En wilt u alle maritieme databases van Nederland in één keer doorzoeken, ga dan naar de online database van Maritiem Digitaal.

maandag 23 februari 2009

Database opvarenden VOC aangevuld met vele Friezen

Af en toe kijk ik eens op websites die ik al lang ken maar al een tijd niet meer heb bezocht. Vaak hebben ze geen Nieuws-items en zijn het online databases die in de loop der tijd steeds verder worden aangevuld. Zo keek ik afgelopen weekend weer eens in de database met opvarenden van de VOC. Op basis van de scheepssoldijboeken worden over de periode van 1700 tot 1794 (de achttiende eeuw) de gegevens uit de salarisadministratie vastgelegd. De personalia en salarisgegevens van alle betaalde opvarenden van de VOC-schepen werden genoteerd. En dat van alle zes kamers van de VOC: Amsterdam, Rotterdam, Delft, Hoorn, Enkhuizen en Zeeland. Het betreft in totaal ongeveer 655.000 personen! De periode start met de datum waarop het schip de rede verlaat. De rekening sluit met de uitbetaling bij het einde van het dienstverband van wat de opvarende of zijn rechthebbenden nog tegoed hebben van de VOC.
De laatste keer dat ik bij de zoekfunctie in het veld Herkomstplaats Do**um invulde (waarmee je de varianten Dokkum, Dockum, Doccum, Dokum en Docum opvraagt) kreeg ik zo'n 250 resultaten. Nu zijn dit echter al over de 500, omdat de database van de grootste kamer, Amsterdam, nog steeds wordt bijgewerkt!
Ook op het zoeken naar varianten op Kollum (Collum, Collem, Kollem) vind je veel aangemonsterde Friezen. Zo vond ik eindelijk de bekende en rijk geworden Jan Braak die in de database staat als Jan Braaks uit Collum, die in 1764 met de Vrouwe Petronella Maria voor de kamer Amsterdam als wagenmaker vertrok en in 1771 als Vrijburger terugkwam! Overigens staat de eveneens rijk geworden Kollumer koopman Eijso de Wendt in de database als Fijso Wind...
Eijso's dochter Theodora trouwde met Iman Falck, de latere gouverneur van Ceylon.

Voor Noordoost Friesland vond ik verder nog diverse schepelingen uit Anjum en Wierum. Zoek dus in de database ook op spellingsvarianten!

zaterdag 21 februari 2009

Werkgroep Friese maritieme historie opgericht

Op de website van de Fryske Akademy las ik dat recent de oprichtingsbijeenkomst is gehouden van de Werkgroep Maritieme Historie. Zaterdag 7 februari 2009 werd in It Aljemint het symposium 'Verlopen getij? De Friese koopvaardij in de 19e eeuw', gehouden met diverse sprekers. Na een inleiding van secretaris en dagvoorzitter Wegener Sleeswijk en Akademy-directeur Salverda sprak Yme Kuiper over zeegezichten en doopsgezinde verzamelaars in Harlingen in het laatste kwart van de 18e eeuw.
Gerben Groenhof sprak over de Friese kofschiprederij in Woudsend. Vervolgens ging na de pauze Joost Schokkenbroek in op de Nederlandse walvisvaart in de 19e eeuw (ook nog op 18 maart 2009 in het Fries Scheepvaartmuseum). En als laatste besprak Wicher Kerkmeijer de Groninger kustvaart in de 19e eeuw.
Voorzitter van de werkgroep is Jan de Vries, die zelf onderzoek doet naar de Friese zeeheld Jacob Binckes of Benckes, die voor de Admiraliteit Amsterdam werkte en een belangrijke rol speelde bij de Tocht naar Chatham in 1667 met Admiraal De Ruyter en de herovering van New York in 1673. Zie ook het interview met De Vries op GPTV Friesland.
De werkgroep lijkt nu nog een sterke focus op Zuidwest Friesland te hebben, dus het zou goed zijn om met wat Noordoostelijke inbreng meer balans aan te brengen ;-). Al was het alleen maar omdat de Friese Admiraliteit de eerste helft van de 17e eeuw in Dokkum was gevestigd.

Meer informatie en opgeven als aspirant lid kan bij het secretariaat van de Fryske Akademy, mevrouw Liesje Haanstra, 058-2347101 of via haar email.

Zelf ben ik al een tijdje lid van de Linschoten Vereeniging, een maritiem-historische vereniging die zich richt op het jaarlijks publiceren van oude reisverslagen. Via de website van het Geheugen van Nederland zijn nu maar liefst 59 van de vroegste werken (vaak uitverkocht) gedigitaliseerd (helaas niet OCR) en online door te bladeren. Bekijk het overzicht met de titels om te bepalen of u het oudste nummer wilt lezen van De reis van Jan Cornelisz. May naar de IJszee en de Amerikaanse kust, 1611-1612 of De Reis van mr. Jacob Roggeveen (de ontdekker van Paaseiland) ter ontdekking van het Zuidland, 1721 - 1722 of Dirck Gerritsz. Pomp, alias Dirck Gerritsz. China (1544-1604). De eerste Nederlander die China en Japan bezocht. Zijn reis naar en verblijf in Zuid-Amerika. Of wellicht de reis van onze illustere streekgenoot Abel Tasman: De Reizen van Abel Janszoon Tasman en Franchoys Jacobszoon Visscher, ter nadere ontdekking van het Zuidland (Australie) in 1642 - 1644. Allemaal via de website van de Linschoten Vereeniging.

donderdag 19 februari 2009

Excursie grafcultuur Friese Wouden

Het Koninklijk Fries Genootschap voor Geschiedenis en Cultuur organiseert op zaterdag 16 mei 2009 een reis langs de grafcultuur van de Friese Wouden. Volgens het bericht op de website zal op deze reis de mooiste grafengel van Friesland bezocht worden, maar ook het graf van Frieslands meest bekende communist, van een strijder van de slag bij Waterloo en van de vrouw die waarschijnlijk het langst weduwe is geweest.
De meeste plekken die bezocht worden zijn buiten: kerkhoven en begraafplaatsen, maar er worden ook rouwborden op verrassende binnenlocaties bekeken.
Voor een lunch in Beetsterzwaag of omgeving zal zorg worden gedragen. De reis vangt op 16 mei 2009 aan om 8:40 uur in Heerenveen en zal omstreeks 18:00 uur worden afgerond bij NS station Heerenveen. De kosten zullen rond de 50 euro per persoon zijn.

Meer details over de reis op de Nieuwspagina van het Fries Genootschap.

Geïnteresseerden kunnen mailen naar de heer Hotso Spanninga. U kunt ook een briefje met uw gegevens sturen naar H. Spanninga, Grote Kerkstraat 212, 8911 EG Leeuwarden, onder vermelding van het aantal deelnemers. Vergeet niet duidelijk uw complete correspondentieadres, inclusief telefoonnummer te vermelden. Voor nadere informatie kunt u 's avonds bellen met Spanninga: 058-2152601.

En laat nu net in het nieuws zijn dat op het kerkhof van Aalsum een grafsteen spontaan in beweging is gekomen!

Overigens zijn vele graven in Friesland al gefotografeerd en geïndexeerd via het project Graftombe.nl. U kunt bij hen gratis digitale foto's opvragen!

maandag 16 februari 2009

Achttiende eeuwse criminaliteit in de Friese Wouden

Hij kan niet vaak genoeg geroemd worden: R.S. Roarda. Deze genealoog in het tijdperk van voor de computer vind ik een absolute held. Vele publicaties en indexen zijn van zijn hand, nauwkeurig op alfabet gezet en doorgaans in het Frysk!
Niet alleen heeft hij in 1954 een uitgebreide index gemaakt van Dokkumers in de diverse oude publicaties (Nammen fan Dokkumers ut earder tiid), ook heeft hij een Friestalig boekwerkje gepubliceerd met de titel ACHTTSJINDE IEUSKE KRIMINALITEIT YN DE WALDEN.
Het staat vol met korte uittrekseltjes van (vaak kleine) criminele activiteiten in het ruime gebied van de Friese Wouden, met daarin de gemeenten Achtkarspelen, Dantumadiel, Hearrenfean, Kollumerlân, Opsterlân, Smellingerlân, Stellingwerfen, Tietsjerksteradiel en Utingeradiel. Deze zijn gebaseerd op de Bijlagen van de Criminele Sententies van het Hof van Friesland over de periode 1700-1811.

Het boekje is niet heel erg bekend, maar ik heb gemerkt dat velen er familieleden in terug konden vinden. Sneuper Tom Zijlstra heeft het oude boekwerkje (OCR) gescand zodat we het nu digitaal beschikbaar kunnen stellen. Uiteraard horen we graag of er nog leuke zaken door sneupers in gevonden worden. Ook als u er geen familie in aantreft is het een hele aardige publicatie om met verwondering doorheen te lezen!
De geheel Friestalige tekst is opgenomen in de rubriek Indexen van de website van de Historische Vereniging Noordoost Friesland/ De Sneuper en kan nu dus online bekeken worden.

vrijdag 13 februari 2009

Ledendag Sneuper 18 april in Veenwouden

Het bestuur van de Historische Vereniging Noordoost Friesland heeft de definitieve datum en inhoud van de voorjaarsledendag vastgesteld.

De ledenvergadering wordt gehouden op zaterdag 18 april aanstaande in de Mienskip te Veenwouden. Het programma zal er als volgt uitzien:

10.00 tot 10.30 uur: Inloop met koffie en cake.
10.30 uur: Opening en mededelingen door de voorzitter.
10.45 uur: De diverse jaarverslagen door de secretaris, penningmeester en de redactie.
11.15 uur: Vragenrondje.
11.30 uur: Uitwisseling van genealogische en historische gegevens.
12.00 uur: Lunch.
13.15 uur: Verzamelen om in twee groepen uiteen te gaan naar de Nederlandse Hervormde kerk en de Schierstins.
15.30 uur: Afsluiting in de Mienskip.

Bijdrage in de kosten door de leden €7,50 p.p. (Inclusief lunch en entreegelden).

De najaarsbijeenkomst zal gehouden worden in Birdaard. Dit programma moet nog worden samengesteld.

Word nu ook lid voor slechts 15 euro per jaar en ontvang 4 reguliere Sneupers (elk 64 blz. of meer), een extra Sneuper, een dubbel-CD met Sneuper 1 t/m 75 en toegang tot onze lezingen. Bovendien kunt u uw meer dan 400 medeleden genealogische vragen stellen. Aanmelden gaat eenvoudig via het lidmaatschapsformulier.

woensdag 11 februari 2009

Friezen in het kielzog van Hudson

Nadat Henry Hudson voor de Republiek in 1609, op zoek naar een Noordwestelijke doorgang naar Indië, per ongeluk Manhattan ontdekte, kwamen al snel kolonisten in zijn kielzog naar de Nieuwe Wereld. Het gebied werd een centrum voor de handel in beverpelzen. Al diverse malen heb ik de bekende Friese machtshebbers in het jonge Nieuw Amsterdam, Bastiaen Jansz Krol uit Harlingen (een ziekentrooster, baas van Fort Oranje en later commandeur van Nieuw Amsterdam) en Pieter Stuyvesant uit Peperga genoemd. Fort Oranje lag ten noorden van Nieuw Amsterdam, bij Beverwijck, het huidige Albany. Maar er waren natuurlijk veel meer Friezen die hun geluk beproefden in het gebied dat oorspronkelijk van de Mohawk Indianen was.
Jan Ydes, die in 1630 een boerderij op Manhattan bezat was ongetwijfeld een Fries.
De website van Olive Tree geeft een uitgebreid aantal indexen/transcripties van genealogische bronnen.
Zo kwam in 1660 met het schip Bontekoe de Dokkumer soldaat Brant Hemmes (Barend Hemmes) met opvallend veel Drenthen en soldaten naar Nieuw Amsterdam. Veel van hen traden direct in dienst op het fort Amsterdam bij Pieter Stuyvesant, en in het geval van de Drenthen vaak als hulp op de boerderij van de ook meereizende 26-jarige boer Roelof Swartwout. Deze werd voorgedragen aan de kamer Amsterdam van de WIC om schout in een plaats bij Esopus Creek te worden.
Brant Hemmes was ongetwijfeld een zoon uit het volgende huwelijk:
Dokkum, huwelijken 1635. Vermelding: Ondertrouw op 13 juni 1635. Man: Hemme Hansses, afkomstig van Haselünne (Duitsland). Vrouw: Trijntie Brandts afkomstig van Dokkum. Opmerking : hij is soldaat.

In Nieuw Nederland/ Nieuw Amsterdam trouwden ook diverse Friezen:
- 1641, 18 Aug. Jan Harmenszen, j.m. Van Lemmer, in Vrieslt. en Annetje Pieters, j.d. Van housen in Duytslant.
- 17 Mart.1647, Elken Janszen, j. m. Van Doccum in Vrieslt, en Jannetje Riet, j. d. Uyt America. (Eelke Jans).
- 1654, 16 April. Gerlach Michielszen, Van Collumer Zyll, en Lysbeth Thyssens, Wede. Van Maryn Ariaeszen.
- 1660, 18 dec. Jan Gerritszen, Van Worcum, in Vrieslant, en Grietje Theunis, Van Amsterd. in N. Nederlt.
- 28 okt 1662 Fredrick Philipszen, Van Bolswaert, en Margariet Hardenbroeck, Wede. Van Pieter Rudolphs.
- 1712 February 1; Frans Pietersse, j.m. Van dokkum in Frieslant, met Rachel Ekkesse, j.d. V. Bouwery, beide woonende aldaar;

En niet te vergeten de voorvader van de acteurs Peter en Jane Fonda en oer-sneuper, wijlen Douwe van der Meer, de Fries Jilles of Jelis Douwes Fonda. Douwe van der Meer publiceerde hierover in Genealogysk Jierboek 1986: De Fryske Ofstamming Fan Myn Fiere Efternicht Jane Fonda, waarin de oudste generatie uit Kollum lijkt te komen.
Eerlijk gezegd lijkt het me dat de emigrant eigenlijk Jelle heette. De familie gebruikt ook steeds een 'foute' vernoeming van Douwe, namelijk Douw. Van Douw Jellis Fonda (1700-1780) bestaat nog een grafsteen!
Wie kan trouwens goed lezen wat er in de huwelijksaankondiging (die blijkbaar in Diemen was en ook gezien de woonadressen in of vlakbij Amsterdam moet zijn geweest), staat (volgens mij is het 'Den 19 January 1641 compareerden voorn Jelle Douwes van Agum, smitsgesel', wonende opt Bickerseylant, geas(sisteerd) met ..... out 25 jaar .... Hester Douwesdr van Amersvoort (?) op de Keysersgracht, out 24 jaar ). Reacties welkom op ons emailadres.
Update: lezer Harry Snijder meldt dat Hester Douwesdr van A, woonende op etc. betekent dat ze uit Amsterdam kwam. A was dus een gebruikelijke afkorting van Amsterdam. Hij geeft ook de correcte transcriptie in de email die ik ontving: Zaterdag even naar Stadsarchief geweest. De originele akte opgezocht en toch maar een specialist erbij gehaald. Hij ontdekte dat de toenmalige klerk de getuige van Hester Douwess abusievelijk bij Jelle Douwes had vermeld, vandaar die doorhalingen.
Hier volgt dan de volledige tekst van de akte:
Compareerden als voorn Jelle Douwess van Agum
smidsgezel woont op 't Bickerseiland geassisteerd met
geen ouders hebbend xxxxxxxxxxxxxxx oud 25 jaar
Hester Douwess van A woont op de Keizersgracht
oud 24 jaar geen ouders hebbend geassisteerd met
Elsgen Douwess haar stiefmoer (Dit staat ook onder de kruisjes)

Het is dus een beetje een rommeltje geworden zoals die klerk het opschreef, waarschijnlijk in de war gebracht door al deze Douwessen.
Update 2: In het NRC Handelsblad van zaterdag 14 februari op pag. 28 van het katern Reizen staat een foto van Philipsburg Manor, het vroegere woonhuis van Vrederyck Flypse/ Fredrick Philipsen (1626-1702) uit Bolsward. Na zijn huwelijk in 1662 (zie hierboven) hertrouwde hij, na de dood van zijn vrouw in 1691, met Catharine Van Cortlandt Derval. De Old Dutch Church in Sleepy Hollow (aan de Hudson boven New York) heeft een weervaantje op het kerkdak met de initialen VF en vele Hollandse graven, waaronder die van Fredrick en zijn twee vrouwen.
Fredrick handelde in bont en graan. Een replica van zijn graanmolen is te bezichtigen evenals zijn gerestaureerde huis en een pachtershuis. Ook op Manhattan had hij een huis. Hij blijkt een grootgrondbezitter geworden te zijn met 210 km2 land langs de Hudson, van Spuyten Duyvel tot de Croton River.
Er lijken zelfs portretten van hem en zijn nazaten bewaard gebleven te zijn.

maandag 9 februari 2009

Criminele rolboeken Tresoar online

Sinds afgelopen weekend heeft Tresoar de rolboeken van de arrondissementsrechtbanken online gezet. Althans een begin daarvan. Momenteel zijn eerst de rolboeken van het arrondissement Sneek en een deel van Heerenveen via de zoekmachine beschikbaar. Originele pagina's zijn ook gefotografeerd en online door te bladeren voor Leeuwarden.

Uiteraard kunnen mensen uit geheel Friesland voorkomen in de diverse rolboeken. Zo komen op een willekeurige pagina van Leeuwarden aangeklaagden voor uit Franeker, Augustinusga, Harlingen, Dokkum en Oostrum. De periode die de boeken beslaan loopt van 1833 tot 1934.

U kunt de bestanden doorzoeken via de speciale pagina op de Tresoar site.

zaterdag 7 februari 2009

Friezen in West-Afrika in 1715

Op de onvolprezen website Digitale Bronbewerkingen Nederland en België staat een lijst van namen van mensen die in 1715 via de WestIndische Compagnie (WIC) in het Ghanese Elmina verbleven. Dit was een centrum van de slavenhandel, met een groot fort aan zee. De Belg Yves Delepeleire heeft de socio-economische analyse gemaakt.

In de lijst komen diverse Friezen voor (naam, functie, herkomst):

Ludovicinus Adama, Predikant, Vlieland. Hij trouwde in Elmina in 1715 met de weduwe Helena van der Burg. Hij was blijkbaar eerder getrouwd: Wonseradeel, huwelijken 1709. Vermelding: Bevestiging huwelijk op 18 augustus 1709. Man: Ludovicus Adama afkomstig van Haarlem. Vrouw: Aaltje Gerrijts, afkomstig van Oost Vlieland. Opmerking : hij is theologisch student.
Frans Mantel, Metselaar, Franiker.
Jacob Franse, Metselaar, Franiker.
Anne Eelkens, Konstabel, Franiker. Mogelijk is hij degene die in 1717 te Franeker trouwt: Franeker, huwelijken 1717. Vermelding: Ondertrouw op 31 juli 1717. Man: Anne Eelkes, afkomstig van Franeker. Vrouw : Aefke Taekes, afkomstig van Franeker. Opmerking : weduwe van Arent Aerns.
Hendrik Jacobs, Soldaat, Kollum
Baarent Croonenburg, Soldaat, Leeuwarden

Voor het gehele verhaal kunt u zelf even op de site sneupen.

vrijdag 6 februari 2009

Visboek van Adriaen Coenen

Het is altijd leuk om naar mooie oude tekeningen te kijken. In 1577 werd door de Scheveninger Adriaen Coenen (1514-1587) begonnen met het tekenen van allerlei vissen die hij op de visafslag tegenkwam. Daar zaten hele bizarre tussen en ook tekende hij vissen die in allerlei mythen voorkwamen. Letterlijk te mooi om waar te zijn. Als strandvonder werd hij vaak bij bijzondere vondsten en strandingen geroepen.
Zowel het Visboek als een later gemaakt boek van hem over walvissen en andere zeewezens, het Walvisboek, zijn in druk verschenen bij de Walburg Pers.
De KB heeft het Visboek volledig gedigitaliseerd en daar kun je online dus leuk doorheen bladeren.

donderdag 5 februari 2009

Beurtschip uit 1620 met bijzondere lading

Bij de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) in Lelystad wordt sinds kort een beurtschip uit circa 1620 tentoongesteld. Door de inpoldering van de Flevopolders worden met enige regelmaat scheepswrakken blootgelegd van schepen die op de voormalige Zuiderzee zijn vergaan. Vaak betrof het beurtschepen die een verbinding tussen Friesland en bijvoorbeeld Amsterdam onderhielden. In het geval van het beurtschip uit de 17e eeuw zijn veel zaken uit het ruim van het schip bewaard gebleven. Uit de inventaris zijn diverse gekleurde tegels gevonden. Veel schoenen, een ton met tinnen voorwerpen en bijvoorbeeld een houten kist met 187 in stro verpakte eieren!

Ook muziekinstrumenten als twee citers werden veiliggesteld. Bijzonder zijn verder de gevonden plunjezakken en zeisen van seizoensarbeiders, de zogenaamde hannekemaaiers. Kortom, leuk om eens een kijkje te gaan nemen bij het RACM in Lelystad, naast de Bataviawerf. Er is een combikaartje voor deze Bataviastad Musea.

woensdag 4 februari 2009

Friezen in Amsterdams signalementenregister

Het Stadsarchief Amsterdam heeft er weer een leuke database bij. Nu met signalementen van veroordeelden, eind 19e eeuw. Gelijk zijn ook de kaarten met daarop een pasfoto op te vragen. En natuurlijk zitten daar ook heel wat Friezen bij. Zoeken op naam is natuurlijk het makkelijkst. Je kunt echter ook bij de extra zoekmogelijkheden Locatie toevoegen. Dan vind je diverse Friezen uit o.a. Dokkum, Metslawier, Ferwerd, Hallum enzovoort.

Probeer het maar eens uit in dit online signalementenregister en wellicht levert het nog een interessante oude foto op!

dinsdag 3 februari 2009

Friezen op Ceylon

Op het voormalige eiland Ceylon, tegenwoordig Sri Lanka, zijn in de VOC tijd diverse Friezen als militair gestationeerd geweest. Jaren geleden ontdekte ik eens een website waarop Pieter Ambrosius Roosmale Cocq voorkwam als kapitein. Sinds zijn vertrek uit Dokkum had hij blijkbaar promotie gemaakt.
Hij bleek namelijk ook in de DTB van Dokkum en Kollum voor te komen:
Dokkum, huwelijken 1749. Vermelding: Derde proclamatie op 30 april 1749
Man : Pieter Ambrosius Roosmale Cocq, afkomstig van Dokkum
Vrouw : Minke Alefs afkomstig van Kollum
Opmerking : hij is luitenant.
Kollumerland c.a., huwelijken 1749. Vermelding: Bevestiging huwelijk op 4 mei 1749 in Kollum.
Man : Pytter Ambrosius Roosma afkomstig van Dokkum.
Vrouw : Minke Alofs afkomstig van Kollum
Opmerking : hij is eerste luitenant

In Dokkum en Kollumerland kregen ze ook nog kinderen:

Dokkum, dopen, doopjaar 1750. Dopeling: Anna Sibilla. Gedoopt op 8 maart 1750 in Dokkum. Dochter van Pieter Ambrosius Roosmale-Cocq, luitenant en niet genoemde moeder.
Dokkum, dopen, doopjaar 1752. Dopeling: Petrus Jacobus. Gedoopt op 16 januari 1752 in Dokkum. Zoon van Pieter Ambrosius Roosmale-Cocq, gepensioneerde (!) luitenant en niet genoemde moeder.
Kollumerland c.a., dopen, doopjaar 1754. Dopeling: Sybren. Gedoopt op 28 april 1754 in Kollum. Kind van Pieter Ambrosius Roosmale Cocq en niet genoemde moeder.
Kollumerland c.a., dopen, doopjaar 1755. Dopeling: Alof. Gedoopt op 30 november 1755 in Kollum. Zoon van P. A.R. Cocq en niet genoemde moeder.
Kollumerland c.a., dopen, doopjaar 1759. Dopeling: Sike. Gedoopt op 28 januari 1759 in Kollum. Kind van Pieter Ambrosius Roosmale Cocq en niet genoemde moeder.
Dochter Anna trouwde in Friesland:
Trouwregister Gerecht Kollumerland en Nieuwkruisland, 1797 DTB nr: 445, 1624 - 1799 Vermelding: Bevestiging huwelijk van 23 april 1797, Kollum. Man: Pieter Jacobs, Kollum Vrouw: Anna Cocq, Kollum. NB: het huwelijk is bevestigd door het nedergerecht Kollumerland.

Zoon Sybren bleef waarschijnlijk ook in Friesland, getuige zijn huwelijk:
Kollumerland c.a., huwelijken 1780. Vermelding: Bevestiging huwelijk op 30 juli 1780 in Kollum. Man : Sibren Pytters Roosma de Cocq afkomstig van Kollum.
Vrouw : Trijntje Alkes Sybsma afkomstig van Kollum. In 1811 nam Sybren waarschijnlijk gewoon de achternaam Cocq aan, dus zonder Roosma of Roosmale! Hij gaf aan geen kinderen te hebben. Ook in de criminele sententies rond het Kollumer Oproer in 1797 komt een Sibren Cocq voor (waarschijnlijk toen hij uitgescholden en bedreigd werd door Haring Banjers), evenals bij notaris Lourens Faber te Kollum in 1814: rep.nr.398 attestatie Sybren Cocq, Kollum attestant 1814.

Zoon Alef bleef ook in Friesland: Kollumerland c.a., huwelijken 1782. Vermelding: Bevestiging huwelijk op 12 mei 1782 in Kollum. Man: Alef Pijtters Cocq, afkomstig van Dantumawoude. Vrouw: Sijtske Pijters Sprink afkomstig van Dokkum. Ze krijgen een zoon, Pieter: Kollumerland c.a., dopen, geboortejaar 1796, doopjaar 1796. Dopeling: Pieter. Geboren op 10 mei 1796. Gedoopt op 29 mei 1796 in Kollum. Kind van Alef Cock en Sietske Pieters. Alof Cocq was dorpsrechter (een soort politieman) van Kollum tijdens het Kollumer Oproer van 1797 en was dus niet populair onder de opgewonden menigte.

Zoon Petrus Jacobus werd op Ceylon 'Sitting Magistrate'. Vermeld wordt dat hij in 1764 met het schip Schagen naar Ceylon kwam, toen dus 12 jaar oud. In hetzelfde jaar maakte zijn vader zijn testament op en overleed. Petrus Jacobus trouwde op Ceylon met Susanna Leembruggen en kreeg 10 kinderen, van wie twee zoons, Pieter Carolus en Stephen Henry Roosmale Cocq er ook weer Sitting Magistrate werden.
De database met VOC-opvarenden van het Nationaal Archief vermeld de vader als Pieter Cocq, notabene als afkomstig van Leiden: Gegevens van Pieter Ambrosius roosemale Cocq uit Leijden.
Datum indiensttreding: 01-09-1763. Datum uit dienst: 15-08-1764. Functie bij indiensttreding: Kapitein (militair). Reden uit dienst: Overleden. Uitgevaren met het schip: Schagen. Plaats of schip: Azie. Maandbrief: Ja. Schuldbrief: Ja. Begunstigde(n): Vrouw: Meijnke Holts (waarschijnlijk toch dezelfde als Minke Alofs).
Gegevens van de vaart: Schip: Schagen. Vertrek: 01-09-1763. Kamer: Hoorn. Kaap: 30-12-1763, 23-01-1764. Inventarisnummer: 14476. Folio: 114. Aankomst: 22-09-1764. Batavia. DAS-en reisnr.: 3874.4

De zoon Petrus Jacobus wordt als jongsoldaat op hetzelfde schip genoemd:
Gegevens van Petrus Jacobus Roosemalecocq uit Leijden
Datum indiensttreding: 01-09-1763. Datum uit dienst: 31-08-1794. Functie bij indiensttreding:
Jongsoldaat. Reden uit dienst: Laatste vermelding. Uitgevaren met het schip: Schagen. Plaats of schip: Azie. Maandbrief: Nee. Schuldbrief: Ja. Gegevens van de vaart: Schip: Schagen. Vertrek: 01-09-1763. Kamer: Hoorn. Kaap: 30-12-1763, 23-01-1764. Inventarisnummer: 14476. Folio: 298. Aankomst: 22-09-1764 Batavia. DAS-en reisnr.: 3874.4

Ik vroeg me toch af hoe het gegaan was met de familie vanuit Friesland, want in 1764 is het oudste kind nog maar 14 en de twee broers die in Friesland lijken te blijven respectievelijk 10 en 9 jaar oud! Het moet dus wel zo gegaan zijn dat zoon Petrus Jacobus alleen met zijn vader is afgereisd, waarbij moeder met de rest van de kinderen achterbleef. Toch een beetje vreemd. En zeker triest, want na aankomst op Ceylon was de vader dus al snel overleden en stond het ventje van 12 er alleen voor! Blijkbaar is het hem toch gelukt om daar een zeer succesvolle carriere op te bouwen in Ambalongada.

In het Speciekohier van 1797 van de Kerkeburen te Kollum op de site van Tymen Wierstra komen de achtergebleven weduwe van capitein Cocq, Alof Cocq en Sybren Cocq ook nog steeds voor (op nummer 16, 162, 169)!
Over het geslacht Roosmale (Van Roosmael) en Roosmale-Cocq zijn enkele korte artikelen verschenen in De Navorscher en wel in de jaargangen 1874, nr. 23-5-1874, niet gepagineerd, en in jaargang 1898, pagina 343/345.
Mogelijke verdere voorouders:
I.
Adriaan Ambrosius Roosmale (burgemeester te Rotterdam), trouwt 23 mei 1626 Wendela Boogaard.
II.
Mr. Dominicus Roosmale, geboren te Rotterdam, burgemeester van Rotterdam, overleden 10 december 1707, trouwt 3 januari 1681 Southea Putmans, geboren 1640, overleden 1727.
III.
Mr. Dominicus Roosmale (de jonge), geboren 1690, burgemeester van Rotterdam, overleden 1726, trouwt 1710 te Utrecht Emilia de Leeuw. Wegens de provincie Utrecht gecommitteerd ter Admiraliteit op de Maze.
Uit deze tak ontstaat de latere familie Roosmale Nepveu.

De familie Roosmale Cocq werd op Ceylon onderdeel van een groep, vaak rijke, blanke families die zich Burghers noemden. De bekendste nazaat van deze Burghers is de schrijver van 'The English Patient', Michael Ondaatje.

Sinds kort heeft de Dutch Burgher Union zijn vereningingsblad en genealogieën online gezet. Je kunt nu bladeren door de uitgaven van de afgelopen honderd jaar (sinds 1908) en op alfabet in de genealogieën zoeken. Zo vind je dus ook de genealogie Roosmale Cocq.

De mooiste online vondst was wat mij betreft Harmen Jansz, een 24-jarige korporaal uit Esmerziel (= Ezumazijl) die in 1694 genoemd wordt in de Census van Jaffnapatnam, samen met zijn vrouw Margareta Olfertsz uit Paliacatta en een zoon.

Overigens zijn bij het CBG de digitale bestanden van het archief van de gereformeerde (Dutch Reformed) Wolvendaalkerk op Ceylon te doorzoeken. De notulen van die kerk (1735-1797) zijn op een Duitse website te bekijken.

maandag 2 februari 2009

Het gaat om verhalen

Uiteindelijk gaat het allemaal om verhalen. We plannen van alles, doen van alles (goed en fout) en praten over van alles. Maar het enige dat resteert zijn de verhalen. Vaak worden ze door generaties aan elkaar doorverteld, maar evenzo vaak gaan ze verloren. Gelukkig worden ze steeds vaker vastgelegd, in woord, geluid of beeld. Oral history is populair. We merkten het bij het maken van Op de praatstoel, Verhalen uit Noordoost Friesland vanaf 1850. Binnen de kortste keren uitverkocht, evenals de herdruk.
De schrijver Waling Dykstra uit Holwerd bundelde vele verhalen in zijn Uit Frieslands Volksleven van vroeger en later. Dit standaardwerk over de Friese volkscultuur verscheen in 1892 (deel 1) en in 1896 (deel 2) en is nu via de Friese digitale bibliotheek http://www.wumkes.nl/ online te raadplegen.
Het Meertens Instituut heeft een mooie database met volksverhalen, de Nederlandse Volksverhalenbank, met bijna 40.000 verhalen, waaronder historische en hedendaagse sprookjes, sagen, legenden, moppen, raadsels en Broodje Aap-verhalen.

Je kunt ook zelf een verhaal vastleggen en bijvoorbeeld op de historische locatie filmen, zoals de voorbeelden op www.ferhalenfanfryslan.nl