maandag 31 maart 2008

Cultuurhistorische bijeenkomsten en uitstapjes in 2008

Het jaar 2008 is uitgeroepen tot Jaar van het Religieus Erfgoed. Naast een actieve Historische Vereniging Noordoost Friesland met ruim 400 leden die interesse hebben in de genealogie en cultuurhistorie van hun familie, zijn er ook diverse andere organisaties aan het werk om het heden met het verleden te verbinden. We zetten er een aantal op een rijtje:

- Op zaterdag 5 april organiseert muzikaal bureau (en muziekboerderij!) Promovocaal in Dokkum een inspirerende Bonifatiustocht met veel theater en cultuur. De tocht gaat langs bijzondere plaatsen in Dokkum die iets vertellen over het leven van Bonifatius en de weg die hij koos. Onderweg genieten de deelnemers van muziek, theater en de mystieke sfeer. De culturele pelgrimstocht start om 20.30 uur op de Markt in Dokkum. Op de gerestaureerde Admiraliteitshelling worden liederen gezongen door shantykoor de Admiraliteitssjongers. Lees meer over dit evenement op de site van de gemeente Dongeradeel.

- Voorjaarsvergadering Historische Vereniging Noordoost Friesland: op zaterdag 19 april 2008 met viering 20-jarig bestaan. Locatie: Bowling- en zalencentrum Dokkum, Tichelwei 29, Oostrum. Aanvang 10.30 uur. Presentatie van het prachtige boek Op de praatstoel. Verhalen uit Noordoost Friesland vanaf 1850 (slechts 17,50 euro, eerste druk!). Lezing van Durk van der Ploeg, auteur van een aantal romans die zich in de Dongeradelen afspelen, gebaseerd op historisch onderzoek.

- Oer de Seedyk, Moddergat: 12, 13 en 14 juni op het wad aan de zeedijk te Moddergat wordt een requiem, Opus Exit (zie YouTube), opgevoerd ter herdenking van de Ramp van Moddergat van 1883. Het Friese requiem is geschreven door de Friese kunstenaar Gerrit Breteler uit Nes (Dongeradeel). ‘Oer de Seedyk’ is een hommage aan het verlorene. Met het project wordt een blijk van waardering over het verleden gegeven aan de plaatselijke bewoners, maar het laat ook zien dat er een mooie toekomst is voor de hedendaagse visserij. De fameuze sopraan Miranda van Kralingen, die in Engwierum woont, zal een van de hoofdrollen spelen. Het Nieuw Philharmonisch Orkest, bestaande uit 14 beroepsmuzikanten, verzorgt de orkestbegeleiding van dit spektakel.

- Historische wandelpaden: niet aan een bepaalde dag gebonden kunnen wandelliefhebbers een aantal prachtig herstelde historische wandelpaden lopen. Dit uniek netwerk van 50 voetpaden in Noordoost-Friesland is gekoppeld aan een uitgebreide website met historische achtergronden van de plekken die aangedaan worden tijdens de wandeling. Landschapsbeheer Friesland heeft hiermee op prachtige wijze de historie levendig gemaakt.

- Monumenten in Noordoost Friesland: als u op de sneup in het Noordoosten van Friesland bent kunt u de vele monumenten en bezienswaardigheden vooraf of na afloop nog eens rustig bekijken op deze site.

- De Historische Vereniging Noordoost Friesland werkt samen met de De Stichting Historia Doccumensis, die zich vooral richt op het houden van lezingen en rondleidingen in Dokkum en daarnaast een aantal boeken uitgeeft. Op woensdag 11 juni 2008 om 20.00 uur wordt een lezing gegeven over gevelstenen in Dokkum en op 12 november 2008 houdt historicus Albert Buursma een lezing over zijn boek over de middenstand in Dokkum, want 'daar is meer te koop als spieringen en granaeten'. Tijdens zijn lezing legt de auteur uit hoe en waarom Dokkum de 'Koopstad van het Noorden' werd.

donderdag 27 maart 2008

Barack Obama familie van malle graaf ?

In een eerder blogartikel meldden we reeds dat de bekende 'malle graaf' Clancarty familie was van Winston Churchill, die eigenlijk Spencer heette en ook weer familie was van Lady Diana.

Deze week kwam de New England Historic Genealogical Society met genealogisch onderzoek naar buiten over de diverse presidentskandidaten van de Verenigde Staten. Het leverde 'nijsgjirrige' inzichten op.
Zo is Hillary Clinton gelieerd aan o.a. Camilla Parker Bowles, Angelina Jolie, Madonna en Celine Dion. Meestal ligt de verbinding bij een gemeenschappelijke voorvader in de 17e eeuw, en dan vaak bij een Franstalige Canadees.
Barack Obama, die een blanke moeder en een donkere vader heeft, is aan nog meer bekende Amerikanen gelieerd: o.a. George Bush, Dick Cheney, Harry S Truman (die S staat nergens voor maar een 'middle name' is erg belangrijk in de VS), Lyndon B. Johnson, Gerald Ford (die eigenlijk Leslie Lynch King jr. heette!), acteur Brad Pitt en Winston Churchill (die eigenlijk Winston Leonard Spencer-Churchill heette). Ook hier liggen de verbindingen meestal bij een gemeenschappelijke voorvader in de 17e eeuw, met name Engelsen.

Al eerder berichtten de Volkskrant en het blog van Douwe Halbesma over een mogelijke afstamming van Obama van de familie Obbema uit Noordoost Friesland. De Obbema State lag vlakbij Ee. Qua type naam zou het best kunnen, denk bijv. ook aan Friese achternamen als Galama en Gratama, maar heel waarschijnlijk is het niet.
En hoe zou het dan zitten met een Keniaanse presidentskandidaat die Odinga heet ? Familie van de Engwierumer Jan Odinga? Wie het weet mag het zeggen !

Een afstamming waar we wel zeker van zijn is die van Henry en Jane Fonda, de Amerikaanse acteur en zijn dochter/actrice. Wijlen Douwe van der Meer publiceerde er al eens over in het Genealogysk Jierboek 1986 (De Fryske ôfstamming fan myn fiere efternicht Jane Fonda) en toonde aan dat een van zijn voorvaderen, Jelis Douwes Fonda (1614-1659), de stamvader van de Amerikaanse tak werd toen hij in het begin van de 17e eeuw als kolonist de grote oversteek maakte vanuit het Friese Aegum (het scheelt trouwens maar 1 letter met Aengum, de naam waaronder Anjum op een kaart van 1636 staat). De naam Douw(e) schijnt nog steeds in de familie voor te komen. Bizar genoeg wordt in de biografie van Jane Fonda overigens beweerd dat de familie Fonda uit een rijke Italiaanse familie stamt. Ik vermoed echter dat dat wishful thinking is.
Update: Oboema in het satirische programma Jiskefet (Fries voor afvalbak): een subtiele verwijzing naar de Friese oorsprong van Obama c.q. Obbema?

zaterdag 22 maart 2008

Lieuwe van Aitzema: Meester sneuper en spion


De op 19 november 1600 in Dokkum geboren Lieuwe (Leo) van Aitzema was een Meester Sneuper van het eerste uur. Zijn broer Marcus van Aitzema was konvooimeester bij de Admiraliteit van Friesland te Dokkum en burgemeester van Dokkum en zijn oom Foppe van Aitzema werkte ook als diplomaat. In zijn levensbeschrijving op Wikipedia wordt hij o.a. als volgt beschreven: Hij zag zich zelf als een onafhankelijk auteur, die niet namens enige partij schreef, maar eenvoudig de pen oppakte, omdat hij het niet laten kon. Een auteur met een late roeping, die toen hij eenmaal de smaak van het schrijven te pakken had, gewoon niet meer kon ophouden en letterlijk tot aan zijn dood bleef schrijven.
In zijn meer dan 5000 pagina's tellende 'dagboek', waarin Aitzema (ook wel Aissema) in het Nederlands, Spaans, Latijn, Frans en Engels schreef, verwerkte hij ook vele brieven van mensen uit zijn kennissenkring.
Nadat hij in 1622 advocaat bij het Hof van Friesland was geworden werd hij in 1625 vertegenwoordiger van de Hanzesteden Hamburg en Bremen in Den Haag.
Hij werkte met name als diplomaat in de residentie en had vele contacten in het buitenland. Historie had zijn grote interesse en daarom stelde hij vele gebeurtenissen uit de periode 1621-1668 te boek en schreef hij vele (bewaard gebleven) brieven. Die kennis gebruikte hij lang niet altijd op een bescheiden manier, want hij wordt er van beschuldigd tijdens de Eerste en Tweede Engelse Oorlog (Anglo-Dutch Wars) een Engelse spion van informatie over de situatie in de Republiek gegeven te hebben. Een deel van de inhoud van de brieven is opvraagbaar in de database van het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis met Besluiten Staten-Generaal 1626-1630.

Een belangrijke publicatie van hem, zijn magnum opus, was de Saken van Staet en Oorlogh, in, ende omtrent de Vereenigde Nederlanden (als pdf van 91 MB te downloaden via Google Books). 15 dln. in 4o, 's-Gravenhage 1665-'71.
Bij alles wat hij publiceerde hield hij zijn motto 'eet dat gaer is, drinkt dat klaer is, spreekt dat waer is' in ere.
Zijn status als geschiedschrijver leverde hem veel nieuwtjes op die hij vaak weer verhandelde, in de vorm van een nieuwsbrief voor abonnees, in het buitenland, zo’n beetje in heel Europa. Naar schatting verdiende hij toen al zo'n 13.000 gulden per jaar.
In het Nationaal Archief te Den Haag is het archief van Leo van Aitzema te bekijken.

Een recent boek over Van Aitzema is 'Eendracht als opdracht', Lieuwe van Aitzema's bijdrage aan het publieke debat in de 17e-eeuwse Republiek, verschenen bij uitgeverij Verloren en te bestellen voor 25 euro. Het geeft een goed beeld van Van Aitzema als politicus en historicus in de toen zeer onrustige Zeven Provincien.

dinsdag 18 maart 2008

Clancarty – Ierland – Oudwoude – Reinder H. Postma

Inleiding

Wie bij Oudwoude over de Wouddijk rijdt, komt langs het Sint Pitersgat of ook wel het Malle Graafs meer. Het betreft hier een wiel dat tijdens een hevige storm in 1651 is ontstaan. Omdat de storm met Sint Piter woedde, werd dit water de naam Sint Pitersgat gegeven. Later ontstond daarnaast de naam Malle Graafs meer.
De persoon die de bijnaam “Malle Graaf” droeg en waarnaar het meer werd genoemd, was Lord Donough MacCarthy uit Ierland, 4th Earl of Clancarty. Over hem is al veel geschreven maar ook gefantaseerd. In de loop der jaren heb ik veel materiaal over hem verzameld, een publicatie is in voorbereiding.

Het begin
Rond het jaar 1100 treffen we in Ierland een vergelijkbare situatie aan als in Holland en Friesland: Kleinere heerlijkheden met een eigen bestuurder. Maar ook onderlinge rivaliteit tussen de verschillende partijen komt voor. Zo kennen we hier te lande Hoeken en Kabeljauwen, in Friesland Skier en Fet (Schieringers en Vetkopers red.).
In het oude Ierland was sprake van een aantal koninkrijken. In het zuidwesten was het koninkrijk Munster gevestigd. Dit werd eeuwen lang bestuurd door nakomelingen van Cartach. Zij noemen zich rond 1100 MacCarthy of McCarthy, en zijn King of Munster. In deze vroege periode is er sprake van bundeling van geestelijke en wereldlijke macht in een bestuurder. Later speelt vooral de wereldlijke macht een grote rol.
De tak waaruit de koningen komen heette MacCarthy Mor. Uit deze hoofdtak komen verschillende zijtakken of “Branches” met meer regionale macht. De belangrijkste tak is misschien wel de Branch Muskerry die vanuit de omgeving van Cork opereert.
Rond 1400 treedt Cormac Laidir (De sterke) MacCarthy naar voren. Hij bouwt Blarney Castle bij Cork en maakt het tot een machtscentrum voor de MacCarthy’s van de Branch Muskerry. Hij is zelf de 9e Lord Muskerry.

De afstamming van Donough
Uit de tak Muskerry stamt Donough MacCarthy. Hij wordt geboren op Blarney Castle. Zijn voorouders zijn dus koningen in Ierland geweest. Ik begin bij zijn ouders:



Callaghan MacCarthy, 3rd Earl of Clancarty, 5th Viscount Muskerry, geboren rond 1630, overleden op 16 november 1676.
Callaghan was getrouwd met Elizabeth FitzGerald, overleden te Dublin in juli 1698.
Uit dit huwelijk o.a.:
1 Catherine MacCarthy, geboren rond 1660. Catherine was getrouwd met Paul Davys, Viscount MountCashel, uit dit huwelijk een dochter Elizabeth, die trouwde met haar neef Justin, zie hierna.
5 Donough MacCarthy, geboren te Blarney Castle rond december 1669, zie I.

I Donough MacCarthy, 4th Earl of Clancarty, Viscount Muskerry, baron Blarney, kamerheer en kolonel 4e regiment infanterie, geboren te Blarney - Ierland rond december 1668, overleden te Altona - Duitsland op 19 september 1734.
Donough is getrouwd op 31 december 1684 met Elisabeth Spencer, countess of Clancarty, geboren rond maart 1673, overleden te Ottensen bij Altona in juni 1704.
(Uit de Spencerfamlie waar lady Diana, Princess of Wales, ook hoorde. Een broer van haar is Charles Spencer en familie van sir Winston Churchill).

Uit dit huwelijk:
1 Robert MacCarthy, hereditary Lord of Muscry, 5th earl of Clan Carthy, Baron of Blarney, etc geboren in het jaar 1698, overleden in een kasteel bij Boulogne in 1770. Hij trouwde twee keer en liet kinderen na.
Robert was Commodore in de Engelse Marine. Hij slaagde er niet in de bezittingen van zijn vader weer in handen te krijgen. Hij vestigde zich daarna in Boulogne-Sur-Mer, in Frankrijk en ontving van de Franse Koning een pensioen.
2 Justin MacCarthy, officer in the Neapolitan army, geboren rond 1700.
Justin was getrouwd met zijn nicht Elizabeth Davys, dochter van Paul Davys en Catherine MacCarthy, zie hiervoor.
3 Charlotte MacCarthy, geboren rond 1703. Charlotte was getrouwd met John West, 7th Lord Delaware.

Donough had een buitenechtelijke relatie (2) vermoedelijk met Martien Mindels, gedoopt te Warffum op 22 augustus 1686, overleden rondmei 1723, dochter van Mindelt Ritskes en Aeltien Claesen.
Uit deze relatie:
4 Doodgeboren zoon, geboren te Warffum op 25 december 1717, begraven te Warffum in de Kerk.

4th earl of Clancarty
Donough Maccarthy genoot zijn opleiding in Oxford bij Dr Fell en kreeg in eerste instantie een protestantse opvoeding. Dat kon omdat zijn vader Callaghan jong overleed. Donough was toen pas 8 jaar oud. Zijn moeder was overtuigd protestant en had haar kind bij ds. Fell in de leer gedaan.
Toen Donough weer thuis kwam, greep zijn oom Justin in en bemoeide zich met de opvoeding van zijn neef. Hun voorouders hadden nogal veel en vaak zaken met de katholieke koningen van Engeland gedaan. Die hadden als beloning aan de MacCarthy’s van Muskerry titels en bezittingen geschonken. Zodoende werd Donough onder invloed van zijn oom Rooms Katholiek en steunde hij de regering van de toenmalige Engelse Koning James 2nd.
In 1688 ontving en amuseerde Donough Koning James II, toen die een bezoek aan Ierland bracht. Tot zover ging het vrij goed, maar hier kwam de kentering.
Engeland wilde James II niet langer als koning en vroeg zijn protestantse schoonzoon Willem III om koning van te worden. Dit heeft zich allemaal zo voltrokken met als gevolg dat de Rooms Katholieke James II niet regeerde en de politiek zich dus ook tegen zijn aanhangers keerde. Donough MacCarthy was daar dus een van. Uiteindelijk heeft dit geleid tot de Oranjemarsen en godsdiensttwisten die tot op heden in Ierland woeden.
James vluchtte naar Ierland, maar de Protestantse legers achtervolgden hem en het ging mis. Bij de inname van Cork in 1690 werd Donough MacCarthy gearresteerd door John Churchill, Earl of Marlborough. Een zuster van deze John Churchill trouwde Charles Spencer, de hiervoor genoemde zwager van Donough. Charles stond aan de kant van de protestanten en kwam tegenover zijn zwager te staan.
Donough MacCarthy werd overgebracht naar de Tower of London. Hij ontsnapte in 1694 en vluchtte naar Frankrijk. In 1698 kwam hij terug in Engeland om zijn jonge vrouw op te zoeken. Bij dit bezoek werd hij door zijn zwager Charles verraden en kwam opnieuw in De Tower. Iemand uit zijn naaste kring heeft een goed woordje voor hem gedaan bij Willem III en zo mocht hij Engeland verlaten en kreeg zelfs een “pension of 300 a year”. Hij mocht echter nooit terug komen en werd dus voorgoed verbannen.
Zijn bezittingen, meer dan £ 200.000 waard, werden geconfisceerd en later verdeeld onder de Nederlanders die Willem III hadden bijgestaan om koning te worden.
Blarney Castle werd verkocht aan “the Hollow Swords Blade Company; Chief Justice Payne; the Very Rev. Dean Davis, of Cork; General Sir James Jeffries; and others.”
Later heeft zijn zoon Robert wel geprobeerd de bezittingen terug te krijgen maar dat was zonder succes.

Waar te gaan wonen?
Donough MacCarthy, 4th earl of Clancarty moet dus een nieuwe plaats zoeken om te gaan wonen. Hij koopt een huis bij Altona / Pinnenberg. Dit gebied ligt bij de mond van de Elbe en valt onder de vrijstad Hamburg. Het is een juridisch schemergebied op de grens van Duitsland en Denemarken.
Maar hier blijft het niet bij: hij koopt het eiland Rottum (Rottumeroog) met alles er op en eraan en het recht van strandvoogdij enz. van Michiel van Bolhuis, redger te Warffum.

Daarna koopt de graaf nog een huis aan de Wouddijk onder Oudwoude, gelegen bij de Oudwoudmerzijl.
Wat opvalt, is dat hij alle locaties met een schip via het water gemakkelijk kan bereiken en weer verlaten. Later wordt Abel Eppens van Bolhuis redger van Warffum. Met deze notaris onderhoudt de graaf een goede band. Ze corresponderen vrij geregeld. Veel van deze brieven zijn bewaard in het archief Van Bolhuis te Groningen. Ik beschik over kopieën en heb ze bewerkt voor de publicatie.
Uit de brieven blijkt dat de graaf zich veel over het Wad verplaatst, dan is hij weer bij Uithuizen, dan weer bij Zoutkamp, Oudwoude, Oostmahorn, enz.
Van zijn verblijf in Oudwoude is weinig bekend, helaas. Er zijn wat brieven en een enkele koopakte die op Oudwoude betrekking hebben. Er is wel gezegd dat het huis dat hij bewoonde, voorheen groter en hoger was. Er zou een verdieping meer zijn geweest. In dit huis moet volgens die overlevering een gevelsteen hebben gezeten met daarop een familiewapen. Deze steen is niet bekend of teruggevonden. Wel zijn in diverse andere bronnen beschrijvingen gevonden van de wapens die de familie voert en voerde. Jelle Terluin heeft daarvan een fraaie reconstructie kunnen maken zodat we toch weten met welke pracht deze graaf gesierd ging, ook al was hij verbannen.

Mal of niet mal?
Waarom wordt deze graaf mal genoemd? Er wordt van hem beweerd dat hij op zeker moment op Rottum (Rottumeroog) leefde van de piraterij. Dat hij muzikanten uit Hamburg had en een drietal gezelschapsdames: eentje met rood, eentje met zwart en eentje met blond haar. Als we biografieën van Charles II en andere tijdgenoten lezen, blijkt, dat deze heren vaak een maîtresse hadden. Het huwelijk was vaak op andere gronden voltrokken. In deze kringen verkeerde de graaf Clancarty, dus wie zal zeggen wat waar is of niet waar? Verder werd van hem gezegd dat hij over een van zijn knechts het doodvonnis uitsprak op Rottum. De knecht heeft dit niet afgewacht en ging bij laag water naar de vaste wal. Misschien heeft hij daarmee de traditie van het Wadlopen wel geïntroduceerd.
Uit de brieven waarover ik beschik, blijkt niet dat deze graaf mal was. Hij was uitermate correct en voorkomend. Hij was opgegroeid in een omgeving van etiquette en goede omgangsvormen. De titel “Mal” kan dus ook iets zeggen over degene die hem heeft uitgedeeld.

Bronnen
MacCarthy, people and places, Alicia St. Leger, Ballinakella press,1967 Whitegate, 1990
Blarney Castle, John Hinde ltd. Dublin
Cleyn Eilant Rottum, mr. D.H. Schortinghuis, Lavermann, Drachten
Familiearchief Bolhuis, Rijksarchief Groningen
An Irish Miscellany, The MacCarthy Mór, prince of Desmond e.a. Gryfons, Little Rock Arkansas, 1998
The MacCarthys of Munster, Samuel Trant MacCarthy, 1922 (Reprint 1997, Gryfons, Little Rock Arkansas, by The MacCarthy Mor, Prince of Desmond).
Voorintekenen op het nieuwe standaardwerk over Clancarty, 'de malle graaf'.
Het boek zal in de loop van mei/juni worden uitgegeven door Reinder Postma. Bij voorintekening kost het 22,50 euro, excl. verzendkosten. Het bevat veel informatie, nieuwe feiten – stamreeksen, afbeeldingen etc, gebaseerd op 25 jaar onderzoek!
Boektitel: Donough McCarthy 4th earl of Clancarty
En dit zijn de verdere gegevens:
Colofon
1e druk, 2008
Foto’s: R.H. Postma e.a.
Lay-out: Reinder H. Postma
Lettertype: Garamond
Druk: Trion Kollum
Omslag tekening wapen: Jelle C. Terluin, Beetsterzwaag
© Reinder H. Postma / Oudwoude
Postma, Reinder H.
Donough McCarthy, 4th Earl of Clancarty / door Reinder H. Postma
Oudwoude : Postma. R.H. – Ill. + Foto’s
Met lit. opgave
ISBN: 978-90-801607-8-1
Nur: 681
Trefw.: Historische biografieën

donderdag 13 maart 2008

Genealogische programma's op een rijtje

Mensen die beginnen met het uitzoeken van hun stamboom verwerken de gevonden gegevens vaak in standaard softwareprogramma's als Word en Excel. Het loont echter de moeite om in een vroeg stadium de vele data, digitale foto's en verwijzingen naar websites samen te brengen in een database-programma. Het grote voordeel hiervan is dat op een snelle en flexible wijze gepubliceerd en uitgewisseld kan worden. De gangbare programma's zetten de data in een universeel format, GEDCOM, wat onderling in te lezen is. Vervolgens kan in een handomdraai een webpagina geproduceerd worden of een overzicht in Word.
Om een idee te geven welke Nederlandstalige programma's er zijn en veel gebruikt worden wil ik er enkele kort behandelen.

Een gratis programma is Aldfaer. Ontwikkeld door de Fries Anne van der Ploeg is dit inmiddels een veelgebruikt en ook gebruiksvriendelijk programma. In de boekhandel is zelfs een handig boek over vele genealogische bronnen en het gebruik van het programma beschikbaar: "Je stamboom op de computer" door Balhan en Van Drie, isbn 978 90 229 5771 4. Uitvoermogelijkheden zijn o.a. grafische weergave van de stamboom, stamreeksen, voorouders van een bepaald persoon, nageslacht van een bepaald persoon, kwartierstaten en parentelen.

Ook door Friese genealogen (Burdaard) ontwikkeld is het programma Hazadata. Een uitgebreid servicepakket en ondersteuning van professionele software-ontwikkelaars begeleid dit programma, dat echter niet gratis is. De basisversie van de genealogische software kost 80 euro; een testversie is gratis.

Evenals Hazadata bestaat ook Pro-Gen al langere tijd en heeft daardoor vele gebruikers. De in- en uitvoermogelijkheden zijn vergelijkbaar als die van Aldfaer en Hazadata. Op de site wordt geschermd met testresultaten uit PC-vakbladen, maar deze stammen uit 1996 en 1999, toen Aldfaer nog niet of nauwelijks bestond... Pro-Gen is online aan te schaffen voor 50 euro, maar een demoversie is gratis te downloaden.

De Nederlandse Genealogische Vereniging (NGV) heeft een afdeling Computergenealogie die het programma GensDataPro uitgeeft. Hierbij zijn vele aardige extra's zoals een landkaart meegeleverd. De prijs is 60 euro voor NGV-leden en 70 euro voor niet-leden.

Als laatste het op grafische weergave gerichte KSTableau. Ook dit programma is gratis te downloaden en werkt met GEDCOM-files. Nog niet zo algemeen bekend en gebruikt maar allicht de moeite waard om eens uit te proberen!

Op het Stamboomforum kunt u nog eens nalezen wat de ervaringen van gebruikers van de diverse programma's zijn.

maandag 10 maart 2008

Duivelbanners, waarzeggers en wonderdokters

Onze voorouders mochten dan wel vrijwel allemaal verbonden zijn aan een kerkelijk genootschap, het bijgeloof heeft altijd vruchtbare bodem gekend in Noordoost Friesland. In de tijd dat de wetenschap nog onderontwikkeld was klampte menigeen in wanhoop zich vast aan de kunsten van duivelbanners, waarzeggers of wonderdokters. Fraaie, maar ook vaak genante, staaltjes hiervan zijn vastgelegd in de archieven. Bekend is de bizarre duivelsuitdrijving bij het meisje Anna uit Ezumazijl rond 1633. Mede op basis van dit verhaal schreef dominee Balthasar Bekker uit Metslawier zijn bekende en bij sommigen beruchte boek De Betooverde Wereld, waarin hij korte metten maakte met het wijdverbreide bijgeloof. In het zelfde genre past de waarzegger, waarvan we het verhaal van de Duitser Heinrich, alias Hendrik Jans Roodrok, uit 1710 kennen die in Ee jongleerde met briefjes beschreven met kalverbloed. De bewijzen zijn nog in het dossier van de criminele sententie bij Tresoar in Leeuwarden bewaard gebleven. Deze in Surhuisterveen wonende man had blijkbaar nog vele collega's, want onlangs verscheen een boek van Klaas Henstra, getiteld Duivelbanners en wonderdokters in de Wouden (online te bestellen, 19,50 euro). Van de zeventiende tot ver in de twintigste eeuw waren in de Friese Wouden zulke charlatans en natuurgenezers te vinden. Niet alleen gewone lieden, maar ook dominees fungeerden wel als wonderdokter. Vaak waren het ook vee-artsen. Enkele van deze duivelbanners en wonderdokters kregen een meer dan lokale bekendheid: Grutte Wopke Harmens de Vries, Pieter Poes, Knjilles Wytzes van der Wal, Jan Jans Benedictus, Abe Wartena, Jan Oeges Monsma, Teye Harmens Tol, Joast Wiersma en Fedde de Vries. Maar ook dominees als François Bekius, Jacob Folpmers, George Offerhaus en Engbert Seegers. Het Streekmuseum Volksterrenwacht te Burgum hield er een tentoonstelling over.

donderdag 6 maart 2008

Cartografie Noordoost Friesland



In de loop der jaren zijn er vele oude kaarten gedigitaliseerd en online gezet. De relevante kaarten voor Noordoost Friesland staan echter her en der verspreid. Vandaar hierbij een poging de mooiste op een rijtje te zetten:

De gedigitaliseerde kaarten van Tresoar. Deze zijn tot in hoge resolutie te bekijken en doorzoeken.

Kaart van Dokkum, 1652 van Blaeu. En commentaar bij deze kaart.

Mooier wordt het als een kaart verrijkt wordt met aanvullende informatie en diverse 'lagen'. Voor Friesland is een historisch geografisch informatiesysteem gemaakt, HisGis. Het HISGIS is gestart met alleen de lagen 1832 en 1700. Daaraan is een laag van de middeleeuwse kloostergoederen toegevoegd. Deze werd gereconstrueerd is op basis van verkoopgegevens uit de archivalia van de Staten van Friesland uit de jaren 1638-1644.



Wat basaler maar zeker mooi is de gemeente-atlas van Friesland uit 1865-1870 van Jacob Kuyper. Ook in iets andere vorm te downloaden via Dutch Genealogy.



Aanvullingen zijn welkom.




dinsdag 4 maart 2008

Voorouders die militair waren ?

Als u in uw voorgeslacht een militair had is het interessant verder te zoeken naar de mogelijke veldslagen waaraan hij heeft meegedaan.
Een rijke website is die van Rian Dirksen met soldaten van de 16e t/m 19e eeuw. Zij geeft ook vele verwijzingen naar andere sites, met bv. informatie over regimenten, garnizoensplaatsen en uniformen.
Specifieker voor Friesland zijn 2 websites van wijlen Jan Paasman:

Friese Soldaten in het leger van Napoleon (1795-1815), een site waarop ook vele brieven in pdf-formaat staan van Friese soldaten aan het thuisfront, en

Friezen in de Tiendaagse Veldtocht (1831). Deze site bevat achtergrondinformatie over de veldslag met de Belgen en namenlijsten van Friese deelnemers. Van diverse Friese deelnemers staan ook uitgebreide webpagina's online, zoals die van Wietze Koops van der Velde, Ruurd Jans Deelstra en Ebe Rinses Kooistra.

In het jaarverslag over 2005 van het Admiraliteitshuis te Dokkum en in De Sneuper 86 is een transcriptie weergegeven van een brief van Gosse/Gozewinus Heeringa aan zijn zoon Willem Heeringa, geboren te Dokkum, die op dat moment in Maastricht gelegerd was en daar ruim 3 jaar zou verbijven. Gozewinus, geboren in 1785 te Oosternijkerk was getrouwd met Grietje Idsardi, dochter van Ids Idsardi uit Wierum.
In 2007 werd een boek uitgegeven door Ulke Hessel Brolsma over zijn voorvader Hessel Brolsma uit Stiens (niet ver van Dokkum), die in vele brieven aan het thuisfront verslag doet van zijn belevenissen tijdens de Tiendaagse Veldtocht, in het Fries onder de titel 'Een slagje hier en daar'.
Van veel recentere datum is de site van de Oorlogsgravenstichting, waarop gegevens van 180.000 Nederlandse oorlogslachtoffers (met name de Tweede Wereldoorlog) wereldwijd vermeld worden.

maandag 3 maart 2008

Oude dorpsfilms en foto's online


Al enkele jaren verzameld het Fries Filmarchief oude originele filmbanden die inzicht geven in het leven in Friesland tijdens de twintigste eeuw, maar met name de periode 1950-1970. Op de site van het Fries filmarchief staat vermeld welke reeds in hun bezit zijn. Aangezien oude films op gegevensdragers staan die steeds slechter van kwaliteit worden of niet meer afspeelbaar zijn wordt zoveel mogelijk gedigitaliseerd en daarmee onafhankelijk van het opslagmedium gemaakt.
Ook op YouTube, de online videosite, verschijnen steeds meer oude filmpjes, of fragmenten daaruit. Zo heb ik zelf de dorpsfilm van Munnekezijl in 1952 gedeeltelijk online gezet en staan ook fragmenten van Bergum in 1953 op de site. Zelfs Pieter Jelles Troelstra is nog bewegend te aanschouwen op YouTube in een film van eind jaren '20. Hij staat daarop met zijn tweede vrouw, Sjoukje Oosterbaan. Zijn eerste vrouw was de bekende Sjoukje Bokma de Boer uit Nes (WD), ofwel Nynke van Hichtum, de schrijfster van Afke's Tiental. Dit kinderboek was een indringende schets van het Friese arbeidersleven.

Ook Tresoar heeft een pagina met oude dorpsfilms uit Friesland, waaronder 2 films van Hantum, uit 1951 en 1965 en van Anjum (inclusief Oostmahorn en Ezumazijl) uit 1966.

Oude foto's van Friesland worden beheerd bij Tresoar, waar deze ook online te doorzoeken zijn.
Op onze site zetten we af en toe oproepen voor het herkennen van foto's, zoals de foto's uit de nalatenschap van Klaas Willems Dijkstra uit Oostrum.
Een verzameling foto's van plaatsen uit Noordoost Friesland kan online bekeken worden via een kaart van de regio of het scrollen door de verzameling, met o.a. scans van de civiele en criminele sententies van Dokkum en omgeving.

Als er nog lezers zijn die zelf een oude film of foto's hebben die ze voor het nageslacht willen bewaren, neem dan contact op met het Fries Filmarchief of De Sneuper.